BURSA’da 2024 yılında yayımlanan bir araştırmayla yeni bir fay hattı keşfedilmişti. Ankara Üniversitesi Tektonik Araştırma Grubundan, projenin yöneticisi Prof. Dr. Gürol Seyitoğlu, Kayapa-Yenişehir adını verdikleri fayın 7 ve üzeri büyüklüğünde deprem üretebileceğini öngörmüştü.
Tarihsel kayıtlar Bursa’da 1850’lerde yıkıcı iki deprem yaşandığını gösteriyor.
7 üzerinde deprem yapacak faylar
Bursa’da 7 üzerinde deprem yaratma riski bulunun 3 fay hattı var. Bursa için büyük tehlike yaratan Ulubat, Bursa ve İnegöl faylarının tarihçesini anlamak isteyen araştırmacılar, kentin geçmiş deprem izlerini taşıyan bölgelerinde kilometrelerle ölçülen derinlik ve genişlikte hendekler kazdılar. Kazılan hendeklerdeki toprak tabakasını detaylı olarak sınıflandıran araştırmacılar faydan etkilenmemiş ilk toprak katmanını laboratuvarlarda yaşlandırarak depremlerin tarihine dair bulgulara ulaştılar. Kazı araştırmasında yer alan Doç Dr. Taylan Sançar BBC Türkçe’ye konuştu.
Bir fay kırılırsa hepsi tetiklenir
Bursa ve İnegöl faylarının birinde meydana gelen deprem diğerini tetikleyebiliyor. Sançar, iki fayın birilikte kırılmasının daha büyük bir depreme sebep olabileceğini söylüyor. Sançar, Bursa fayının geçmişte kırılıp kırılmadığının tespitinin büyük önemi olduğunu ancak yapılaşma sebebiyle bunun yapılamadığını söyledi.
1850 Bursa depreminin yerini arıyor
İnceleme için kazılacak arazilerin doğal yapısının korunmuş olması gerekiyor. Sançar, özellikle Bursa merkezde bu tip yerleri bulmanın zor olduğunun altını çiziyor. İdeal koşullarda kentlerin bu araştırmalara olanak verecek şekilde planlanması gerektiğini söylüyor. Sançar bu sınırlamaların da etkisiyle 1850’lerde meydana gelen depremin yerinin halen tam olarak kesinleşmediğini belirtiyor.
BBC Türkçe’ye konuşan İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü’nden Prof. Dr. Sinan Özeren, çalışmanın sonuçlarının Bursa’nın deprem riskinin anlaşılması açısından oldukça önemli olduğunu söylüyor.
Özeren, Kuzey Anadolu Fayının kuzey ve güney kollarının farklı özelliklerine dikkat çekiyor. Kuzeyde yüklenmenin fazla olduğunu söyleyen Özeren, güneyde senelik atımın daha az gerçekleştiğini belirtiyor ve ekliyor:
-“Bir segmentin üzerindeki yüklenme miktarı az olabilir. Ama çok uzun süre yüklenmiş olabilir.”
Birikim çok yıkıcı oluyor
Özeren, bunun hasar yönünden en dramatik örneklerinden biri olarak Çin’de 2008 yılında yaşanan 7,8 büyüklüğündeki Wenchuan depremini veriyor:
“Etrafındaki senelik atım çok ciddi değildi ama çok uzun süre birikim olmuştu.”
Bursa neden riskli görülüyor?
Bursa’daki deprem riskiyle ilgili yayımlanmış araştırmaları olan Gebze Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği bölümünde Doç. Dr. Savaş Karabulut, kentin yüzleştiği ilk tehdidin Kuzey Anadolu Fay Zonu ile ilgili olduğunu belirtiyor.
Kuzey Anadolu Fayı Marmara Bölgesi sınırları içinde üç kola ayrılıyor. Kuzeyde Marmara Denizi’ni kesen hat, İstanbul dahil çevre illeri etkileyen depremler üretiyor. Orta kol Bursa’nın Mudanya ilçesinden geçip, Erdek, Çanakkale ve Ayvacık’a doğru uzanıyor. Güneydeki kolun üzerindeyse Bursa şehir merkezindeki yerleşim alanları dahil farklı noktaları kesen faylar bulunuyor.
Bursa fay hatları nereden geçiyor?
Bursa’nın kuzey tarafını Uludağ sınırlıyor. Kentten geçen fay hatlarının bazıları Uludağ’ın güneyinde yer alıyor. Bunlar arasında doğuda İnegöl, ortada Bursa ve batıda Ullubat fayları bulunuyor. Bursa şehir merkezinin 10-15 km güneyinde ise Soğukpınar fayı var.
7.2 – 7.4 büyüklüğünde deprem yaratır
Doç. Dr. Savaş Karabulut, Bursa’da deprem tehlike düzeyi açısından incelendiğinde, Kuzey Anadolu Fay Hattının Mudanya-Erdek’ten geçen ve Ayvacık’a doğru giden orta kolunun 7,2 büyüklüğünde deprem üretmesinin beklendiğini belirtiyor. Benzer şekilde güneyde doğrudan Bursa merkezden geçen güney kolun da 7,2 hatta 7,4’e varan bir deprem üretmesinin olasılık dahilinde olduğunu söylüyor.
Karabulut, Bursa’nın Yıldırım, Osmangazi, merkez ve Mudanya ilçelerini kapsayan geçmiş çalışmasında 7,2 büyüklüğündeki olası depremi esas alarak yaptığı modellemelerle depremin kentin farklı bölgelerinde oluşturacağı ivme değerlerini hesapladığını belirtiyor. Buna göre Bursa merkez için 0,38g yani birinci derece deprem bölgesine denk gelen bir ivme oluşabileceğini öngörüyor. Depremin ivmesi, deprem dalgalarının yatay ve düşeyde binalara uyguladığı kuvvet olarak tanımlanıyor. Zemin ne kadar zayıfsa ivme o kadar kuvvetli oluyor.
Bursa için zemin sıvılaşma riski de var
Karabulut, büyük ölçüde ova üzerine kurulmuş bir kent olan Bursa’nın zemin özellikleri dikkate alındığında, ivme değerinin 0,85g’ye kadar çıktığını bulduğunu aktarıyor. Mudanya’da bu sayının 1g seviyesine kadar ulaşabildiğini hesapladığını belirtiyor. Zemin büyütmesi olarak da bilinen bu durum uzak mesafelerde önemli yapı hasarlarına neden olabiliyor.
Karabulut’a göre tarihi bir şehir olan Bursa’nın zemin sıvılaşmasına bağlı hasar riski de yüksek. Buna ek olarak Yıldırım Mahallesi, Bursa merkez ve Osmangazi’nin Uludağ yamaçlarına bakan kesimlerinde deprem sırasında heyelan ve kaya düşme riskinin de olduğunu kaydediyor.
