Son yıllarda Türk dış siyasetinin ve memleketler arası siyasi gündemin birinci sıralarında yer alan Doğu Akdeniz’de, Türkiye ve Mısır ortasında başlayan olağanlaşma adımları, Güney Kıbrıs Rum İdaresi (GKRY) açısından önemli tasalara sebep oldu. Çünkü bir müddettir Ankara’nın Atina, Kahire ve Tel Aviv ile gergin bağlantılarını fırsat olarak pahalandıran Rum idaresi, siyasi hamisi pozisyonundaki Yunanistan ile birlikte hareket ederek Türkiye’yi Doğu Akdeniz’de yalnız bırakmaya ve etkisiz hale getirmeye çalışıyordu. Lakin Ankara-Kahire ortasında diplomatik görüşmelerin başladığının açıklanmasıyla birlikte, küçük bir ülke olarak GKRY’nin son yıllarda Doğu Akdeniz’e yönelik izlediği ihtiraslı siyasetlerin kritik bir çıkmaza girdiği söylenebilir.
GKRY’nin Doğu Akdeniz’de izlediği Türkiye tersi siyasetin ardındaki temel sebep Kıbrıs sorunuyla ilgili. Çünkü Kıbrıs adasındaki Rumların Türklere uyguladığı planlı soykırımı engellemek için Türkiye, ada üzerindeki garantörlük yetkisini kullanarak 1974 yılında mecburi bir müdahale gerçekleştirmişti. O günden beri Kıbrıs, coğrafik olarak kuzey-güney ekseninde Türkler ve Rumlar ortasında ikiye bölünmüş vaziyette. Buna rağmen adadaki bölünmüşlüğü görmezden gelen ve tüm gelişmelerden Türk tarafını sorumlu tutan Rumlar, Kıbrıs adasının tek bir devletten oluştuğunu sav ediyor ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni (KKTC) görmezden geliyor. Buna paralel olarak adadaki çözümsüzlüğün müsebbibi olarak lanse ettiği Türkiye aleyhinde de memleketler arası kampanyalar yürütmekten de geri durmuyor. Rumların bu doğrultuda, Ada’da yasal kelam hakkı olan KKTC’yi ve Akdeniz’de en uzun kıyı şeridine sahip ülke olan Türkiye’yi dışlamaya çalışarak, 2003 yılında Annan Planı’nın görüşüldüğü bir devirde Mısır’la, 2007 yılında Lübnan’la ve 2010 yılında İsrail’le münhasır ekonomik bölge (MEB) sonlandırma mutabakatları imzalamasını gözden kaçırmamak gerekiyor. Sonuç olarak Kıbrıslı Rumların Türkiye ve Türk zıtlığı konjonktürel bir durum değil.
GKRY’nin artan Türkiye aksiliğinin başka nedeni ise ekonomik sebeplere dayalı; zira Doğu Akdeniz havzasında keşfedilen güçlü hidrokarbon kaynakları, 2008 global ekonomik krizinin tesirlerinden hâlâ kurtulamayan küçük Rum iktisadı için adeta can suyu olabilecek potansiyelde. Münasebetiyle Rumlar, Doğu Akdeniz’de Türk tarafını (Türkiye ve KKTC) dışlayarak bölgedeki doğal kaynaklardan tek taraflı istifade etme arayışında. Rumların bölgeyi tek taraflı olarak 13 parsele bölmesi ve bu parsellerde çok-uluslu güç şirketlerine arama ve sondaj ruhsatı vermesi, büsbütün bu arayışın eseri.
GKRY’NİN DOĞU AKDENİZ’DE TÜRKİYE AKSİSİ FAALİYETLERİ
GKRY’nin Yunanistan ile Doğu Akdeniz’de Türkiye aleyhinde yürüttüğü faaliyetlerin başında “Doğu Akdeniz Doğalgaz Boru Sınırı Projesi” (EastMed) geliyor. Bahsi geçen bu projeyle Doğu Akdeniz’deki gazın GKRY ve Girit Adası üzerinden Yunanistan’a, oradan da İtalya üzerinden Avrupa’nın iç kısımlarına ulaştırılması planlanıyor. Kurumsal olarak Avrupa Birliği’nin (AB) de dayanak verdiği EastMed ile ilgili olarak bugüne kadar çeşitli adımlar atılmışsa da şimdi saha faaliyetlerine başlanamadı. Ayrıyeten bölgedeki gazı, Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırmak daha inançlı ve düşük maliyetli olmasına karşın, Rum-Yunan iştirakinin teşebbüsleri sonucunda bu rasyonel alternatif göz gerisi ediliyor. Hakikaten bu durumun farkına varan projenin muhtemel ortaklarından İtalya, projeye ait GKRY, İsrail ve Yunanistan tarafından imzalanan muahedeye dahil olmadı. Buradan hareketle Türkiye aykırısı Rum-Yunan iştirakinin, projeye taraf aktörleri irrasyonel kararlar aldırmaya yönelik gayret içerisinde olduğu söylenebilir.
GKRY’nin yeniden Yunanistan’la, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki faaliyetlerinden dolayı AB nezdinde bir dizi teşebbüslerde bulunduğunu ve bunun sonucunda AB’nin Türkiye aleyhinde kimi kararlar aldığını gözden kaçırmamak gerekiyor. Yakın vakitte alınan kararlara bakıldığında, örneğin 2019 Temmuz ayında toplanan AB Dışişleri Bakanları, Doğu Akdeniz’deki doğalgaz sondaj çalışmaları nedeniyle, Türkiye ile üst seviye temasların ve Kapsamlı Hava Nakliyat Muahedesi müzakerelerinin askıya alınmasını ve üyelik öncesi mali fonlarda kesintiye gidilmesini kararlaştırdı. Akabinde 2020 Aralık ayında toplanan AB Başkanlar Doruğu sonucunda, yeniden Doğu Akdeniz’deki faaliyetlerinden dolayı, Türkiye’ye basamaklı yaptırım kararı alındı. Dorukta Rum-Yunan iştirakinin ısrar ettiği ağır yaptırımlar ve silah ambargosuna yönelik talepler ise kabul görmedi. Bu gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda, Rum-Yunan iştirakinin Doğu Akdeniz sıkıntısını AB nezdinde bir güvenlik sorunu haline getirmeye çalıştığı anlaşılıyor.
Rum idaresi, Doğu Akdeniz’de Türkiye’ye karşı yürüttüğü siyasete yakın vakitte Fransa’yı da dahil etti. Bu minvalde daha evvel iki ülke ortasında imzalanan askeri ve güvenlik işbirliği mutabakatı, 2017 yılında revize edildi ve Rum ordusunun çağdaşlaştırılması karşılığında Fransa’ya üs verildi. Bu mutabakat sonrasında iki ülke, Doğu Akdeniz’de birlikte hareket etmeye ve sık sık ortak askeri tatbikatlar düzenlemeye başladı. Burada Fransız güç şirketi Total’in GKRY’nin tek taraflı ilan ettiği parsellerde etkin formda doğalgaz araması ve bölgedeki kaynaklardan kar sağlamak istemesi dikkate alındığında, son yıllarda gelişme gösteren Rum-Fransız iştirakinin gerisindeki ekonomi-politik temeller daha iyi anlaşılabilir. Bunun yanında Rum idaresinin, Fransa üzere bölge-dışı bir ülkeyi denkleme dahil ederek, Doğu Akdeniz’de kalması gereken bir sıkıntıyı milletlerarası bir sorun haline getirmeye çalıştığı tabir edilebilir.
Bunlara paralel olarak, Rum-Yunan iştirakinin birtakım bölge ülkeleriyle yakın vakitte resmî bir örgüt çatısı altında bir ortaya geldiklerini de söylemek gerekiyor. Buna nazaran iki ülkenin öncülüğünde 2019’da gayri resmi bir yapılanma olarak başlatılan Doğu Akdeniz Gaz Forumu (DAGF), geçen yıl resmî statü kazandı ve Kahire merkezli memleketler arası bir örgütlenme haline geldi. Yapılan açıklamalara nazaran, örgütün gayesinin bölgedeki doğal kaynakların, yeniden bölge ülkelerinin ortasında verimli formda dağıtılması olduğu tez edildi. Lakin Akdeniz’de en uzun kıyı şeridine sahip Türkiye’nin örgüte davet edilmemesi, Türkiye’nin açıkça bölgedeki denklemden dışlanmak istendiğine işaret ediyor. Münasebetiyle örgütün sav edilen gayesinin gerçekle bağdaşmadığı anlaşılıyor.
Son olarak, Rum idaresi Türkiye ve KKTC’nin varlığını göz arkası ederek tek taraflı ilan ettiği parsellerde hidrokarbon arama ve sondaj çalışmaları için çok-uluslu şirketlere ruhsatlar verdi. Ortalarında Amerikan ExxonMobil ve Noble, Fransız Total, İngiliz BP, İtalyan ENI, Katarlı Qatar Petroleum ve Güney Koreli Kogas’ın bulunduğu memleketler arası güç şirketleriyle mutabakatlar yapan Rum idaresi, hem Doğu Akdeniz sorununa memleketler arası bir boyut kazandırmaya hem de Türkiye’nin bölgeye yönelik muhtemel müdahalelerinin önüne geçmeye çalışıyor.
TÜRKİYE’NİN MASADAKİ VE ALANDAKİ KARARLI DURUŞU
GKRY’nin Yunanistan başta olmak üzere bölgedeki kimi devletlerle ve çok uluslu güç şirketleriyle bölgede oluşturmaya çalıştığı ittifak teşebbüslerine karşı, Türkiye de kendi ulusal menfaatlerini korumak ismine gerek masadaki diplomatik adımlarla gerekse alandaki askeri varlığıyla faal bir siyaset izliyor. Bu bağlamda Türkiye’nin son periyotta masada attığı en değerli adım, hiç elbet 27 Kasım 2019 tarihinde Libya Ulusal Mutabakat Hükümetiyle (UMH) imzaladığı mutabakattır; zira bahsi geçen bu mutabakatla, iki ülke milletlerarası hukuka uygun formda Akdeniz’deki deniz yetki alanlarını sonlandırdı. Daha sonra muahede 30 Eylül 2020 tarihinde Birleşmiş Milletler (BM) tarafından tescil edildi. Böylelikle Rum-Yunan iştirakinin, mutabakata dair milletlerarası kamuoyu nezdindeki tüm dezenformasyon gayretleri boşa çıkmış oldu. Bu gelişmenin Türkiye açısından stratejik ehemmiyeti, GKRY ve Yunanistan öncülüğünde Doğu Akdeniz’de belirlenmek istenen deniz yetki alanlarının ortasına girilmesi ve ulusal menfaatlerin memleketler arası hukuk çerçevesinde garanti altına alınmasıdır.
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’e dair yakın vakitte attığı ve Rumların telaşlanmasına yol açan yeni adım ise, uzun vakittir tansiyonun yüksek olduğu Mısır’la bağların normalleştirilmesine yönelik sinyallerdir. Buna nazaran aktüel bir gelişme olarak Mısır’ın yakın vakitte açtığı doğalgaz arama ihalesine, Türkiye’nin deniz yetki alanı ilan ettiği yerleri dahil etmemesiyle başlayan süreç, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Mısır ile de deniz yetki alanları sonlandırma muahedesi yapılabileceğini tabir etmesiyle yeni bir boyuta taşındı. Halihazırda iki ülke ortasında devam eden diplomatik görüşmelerden olumlu bir sonuç çıkması durumunda, Rum-Yunan iştirakinin bölgede kurmaya çalıştığı ittifakın zayıflayacağı bekleniyor. Çünkü Türkiye ve Libya ortasında deniz yetki alanlarının sonlandırılmasına ait imzalanan mutabakata misal bir muahedenin Türkiye ve Mısır ortasında da yapılması, Rum-Yunan iştirakinin Doğu Akdeniz’deki tezlerini hukuken bir kere daha akamete uğratacaktır.
Türkiye masada attığı bu çeşit diplomatik adımlarla birlikte, alandaki kararlı duruşundan da vazgeçmiyor. Bunun için Türkiye bir yandan sahip olduğu arama ve sondaj gemilerini Doğu Akdeniz’e sevk ederek saha faaliyetlerine devam ediyor, öteki yandan askeri ögelerini bölgeye yönlendirerek bir caydırıcılık yaratıyor. Burada 2018 yılında ENI’ye ilişkin bir geminin, Türkiye’nin deniz yetki alanı ilan ettiği bir parselde doğalgaz araması yapmak istemesi üzerine, Türk savaş gemileri tarafından engellendiğini hatırlatmakta yarar var. Zira bu gelişmenin akabinde şirket, bölgedeki faaliyetlerini bir müddetliğine askıya aldığını açıkladı. Hasebiyle Rumlar Doğu Akdeniz özelinde Türkiye’ye nasıl yaklaşıyorsa, Türkiye’nin de bu siyasete mütekabiliyet prensibi uyarınca tıpkı seviyede karşılık verdiği görülüyor.
TÜRKİYE’NİN OYUN DEĞİŞTİRİCİ ATILIMLARI
Sonuç olarak, GKRY’nin siyasi hamisi Yunanistan’la birlikte son yıllarda Doğu Akdeniz’e yönelik Türkiye aleyhinde yüksek seviyede güvenlikleştirme siyaseti izlediği anlaşılıyor. Fakat bu güvenlikleştirme siyasetinin sonucunda edinilen küçük çaplı “başarıları”, kalıcı birer muvaffakiyet olarak görmemek gerekir; zira bunlar, Türkiye üzere ulusal menfaatlerini korumak için masada siyasi gücünü ve alanda sert gücünü kullanmaktan çekinmeyen bir ülke için esasen çok fazla bir mana tabir etmiyor. Hele ki son vakitlerde Mısır’la alakaları olağanlaştırmaya yönelik atılan adımlar, Türkiye’nin yeri ve vakti geldiğinde oyun değiştirici ataklar yapabileceğini ve GKRY’nin büyük ihtiraslarını çıkmaza sokabileceğini açıkça ortaya koyuyor.
[Hacı Mehmet Boyraz Sakarya Üniversitesi Memleketler arası Bağlar Kısmında Doktora tez çalışmalarına devam etmektedir] [Onur Balcı Sakarya Üniversitesi Memleketler arası Bağlar Kısmında Doktora tez çalışmalarına devam etmektedir]Haber7
