GEÇEN yıl İstanbul Silivri açıklarında meydana gelen 5.8’lik zelzeleden birkaç gün sonra, Marmara Belediyeler Birliği’nin düzenlediği sarsıntı panelinde Japon bilim insanlarıyla buluşmuştum. Moderatörlüğünü yaptığım ‘afet bilinci’ oturumuna, Japonya Ulaştırma Bakanlığı’nda afet riskinin azaltılması konusunda uzun mühlet çalışan Dr. Hitoshi Baba da katılmıştı.
Hatırlarsanız o sarsıntıda İstanbul önemli bir hasar almamıştı lakin zelzele sonrasında telefonlar çalışmamış, bağlantı kesilmişti. Biz de günlerce bunu konuşmuştuk. Ben de Japon bilim adamları Dr. Hitoshi Baba ve Prof. Dr. Yoshiyuki Kaneda’ya GSM şirketleri ne yapmalı? Mümkün İstanbul sarsıntısıyla ilgili beklentiniz ne? üzere sorular sormuştum. İki zelzele uzmanı da yapılması gerekenleri uzun uzun anlatmıştı.
Artık, Ege Denizi’nde meydana gelen ve İzmir’i vuran sarsıntının akabinde yeniden Japon bilim adamlarına ulaştım. Kagawa Üniversitesi Sismoloji ve Afet Azaltma Bilimi Anabilimdalı’ndan Profesör Yoshiyuki Kaneda ve Japonya Milletlerarası İşbirliği Ajansı Kıdemli Danışmanı Dr. Hitoshi Baba’ya İzmir’i vuran, onlarca binanın yıkıldığı ve ağır hasar aldığı, 114 kişinin hayatını kaybettiği, yüzlerce kişinin yaralandığı sarsıntısı sordum.
• Ege Denizi açıklarında, İzmir’e yaklaşık 80 km uzaklıkta meydana gelen, AFAD’a nazaran 6.6, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi’ne nazaran 6.9, ABD’ye nazaran ise 7 büyüklüğündeki sarsıntı, İzmir’de büyük hasara neden oldu. Çok sayıda İzmirli hayatını kaybetti. Tarihi boyunca zelzeleyle tekraren yüzleşmiş olan Japonya’dan İzmir sarsıntısını nasıl gördünüz?
Dr. Hitoshi Baba: Misal zelzeleleri çokça yaşayan ülkeler üzere Japonya da İzmir’den gelen trajik bilgi akabinde süratlice Türkiye’yle irtibata geçti. Başbakan Yoşihide Suga, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a dayanak bildirisi iletti. Bütün Japon halkına da İzmir’den gelen haberler iletildi. Ben de haberlere çok üzüldüm. Ben de en içten dileklerimle başsağlığı diliyorum. Ve en süratli formda yaraların sarılmasını umuyorum. Türkiye üzere Japonya da birçok büyük sarsıntı yaşadı. Türkiye ve Japonya her vakit birbirini destekledi. Türkiye’nin yaşadığı zorlukta Japonya her vakit Türk halkıyla.
Prof. Kaneda: Bu zelzele hasarlara sebep oldu. Ve benim kalbim zelzeleden etkilenenlerle. Japonya’da 7 sınıfı sarsıntılar meydana gelmektedir. 2016’daki Kumamoto sarsıntısı üzere. Sarsıntıya güçlü yapı, zelzele ve tsunami erken uyarısı çok değerli ve vazgeçilmez.
• Sarsıntının büyüklüğü farklı üniteler tarafından neden farklı olarak hesaplanır? İzmir sarsıntısına dair Japonya’da rastgele bir ölçüm, kıymetlendirme yapıldı mı?
Hitoshi Baba: Değişiklikler, farklı büyüklük tariflerinden ötürü gerçekleşmiş. Farklı sismograf ağ sistemleri kendi büyüklük kestirimlerini uyguluyor. Japon Meteoroloji Ajansı’nın kendi sismograf sistemi yalnızca Japonya ve etrafını kapsayan bir sismograf ağ sistemine sahip olduğundan İzmir zelzelesi direkt olarak ölçülemedi.
Prof. Kaneda: Sarsıntı büyüklük ölçümü sismometre sayısına ve çeşidine bağlıdır. USGS (Amerikan Jeolojik Araştırma Merkezi) ekseriyetle sarsıntı büyüklük iddia ünitesi olarak Mw kullanır. Japonya’da 2 ünite kullanırız. Bunlar Mj ve Mw’dir. Mj, hız/yer değiştirme kullanılarak ölçülür. Yani Mj ve Mw’nin ortasında değişiklikler vardır. Farklı büyüklük hesabı da bu farklı ölçümden kaynaklanır.
• İzmir’de sarsıntıdan en çok etkilenen bölge olan Bayraklı’da yerin delta olduğu biliniyor. Bu türlü bir yerde inşaat yapılmamalı mı? Japonya’da benzeri yer özelliklerinde yerleşim bölgeleri var mı? Bu tip yerlerde hangi inşaat teknikleri kullanılmalı?
Dr. Hitoshi Baba: Sismik yoğunluk, yumuşak taban ve tortul topraklarda yüksektir. Japonya’da çok fazla yumuşak yer ve tortul vardır ve üstüne bina inşa edilir lakin binalar sismik standartlara nazaran azamî sismik yoğunluk varsayılarak sismik standartlara nazaran inşa edilir.
Prof. Kaneda: Japonya’da da birçok yumuşak taban var. Münasebetiyle zelzelelerde kimi sıvılaşma hasarları meydana geldi. Bu tıp gevşek yerlerdeki inşaatlar kâfi güç ve uzunluğu sahip kazık temel kullanılarak dikkatle yapılmalıdır.
• İzmir’deki arama-kurtarma çalışmalarını izlediniz mi? Nasıl buldunuz? Kâfi miydi sizce çalışmalar?
Hitoshi Baba: İyi iş yaptıklarını düşünüyorum zira yıkılmış binalardan birçok insan kurtardılar.
Prof. Kaneda: Evet, kâfi buldum. Bununla birlikte Kovid-19 enfeksiyon tedbirleri de çok değerli.
• Ege Denizi’nde meydana gelen ve İzmir’i etkileyen bu büyüklükteki sarsıntıları Japonya çabucak her gün yaşıyor ve beşerler zelzele anında hiçbir şey olmayacağından o kadar eminler ki yerlerinden bile kalkmıyorlar. Pekala Japonya’yı etkilemeyen bu büyüklükteki zelzele, Türkiye’de neden büyük yıkımlara neden oluyor? Japonya neyi gerçek yapıyor, Türkiye neyi yanlış yapıyor?
Dr. Hitoshi Baba: Fark yaratan faktörlerden biri, sarsıntı dayanıklılık standartının gerçek uygulanmasıdır. Bu, yalnızca Japon halkının ciddiyetiyle başarılmış bir şey değil. Mimarlar üzere uzmanlar tarafından yapılan bina teftiş ve onay sistemi ve her büyük zelzele meydana geldiğinde zelzeleye dayanıklılık standartlarına yeni bilgiler getiren yönetişimin sonucudur.
Prof. Kaneda: EEW sistemi (deprem erken uyarı) ve zelzele dayanıklılık teknolojisi Japonya’da bilinir. Japonya’da sık sık tahliye tatbikatları gerçekleştiriliyor. Bu yüzden birçok Japon sarsıntı anında sakin kalıyor. Ayrıyeten sismik alanlarda yapılan binaların zelzele şartnameleri yakından takip ediliyor. Yapı kontrolüyle zayıf binalar belirleniyor, sarsıntıya güçlü hale getiriliyor.
• Doğal afetlerde nasıl süratle organize olup kurtarma çalışmaları yapıyorsunuz? Okullarda ders olarak okutup, daima uygulama mı yaptırıyorsunuz mesela?
Dr. Hitoshi Baba: Hem Yangın ve Afet İdare Ajansı’nın hem de polisin SAR (arama-kurtarma) çalıştığı ve öğrendiği tesisleri var. Öz Savunma Kuvvetleri de afet yardımı konusunda eğitim alıyor.
Prof. Kaneda: Japon okullarında öğrenciler, sarsıntılardaki sarsıntıyı öğreniyor. Zelzele durumunda hem kendilerini hem de birbirlerini muhafazayı biliyorlar. Japonya, zelzele, tsunami, tayfun üzere birçok doğal afeti sık sık yaşadı. Doğal afet farkındalığının, bilhassa de zelzele farkındalığının Japonya’da çocukluktan beri hayli yüksek olduğunu söyleyebilirim. Zelzele bizim bir gerçeğimiz ve bununla yaşamayı öğrendik. Anaokulundan başlayarak öğrencileri bir doğal afette nasıl davranmaları gerektiği konusunda sistemli tatbikatlar yaparak eğitiyoruz.
• Deneyimlerinize dayanarak iyi yapıldıkları takdirde binaların hangi büyüklükte sarsıntıya sağlam olduğunu söylersiniz?
Dr. Hitoshi Baba: Büyük Doğu Japonya Zelzelesi 9 büyüklüğündeydi ve Japonya tarihindeki en büyük sarsıntıydı. Ek olarak, Miyagi kentindeki azamî sismik yoğunluk 7 olarak gözlendi. Ve yeni sismik standartlara nazaran yapılmış binaların birden fazla ziyan görmedi.
Prof. Kaneda: Hasar, yalnızca büyüklüğe bağlı değildir. Odak derinliği, yönelme, toprak durumu, bina yapısı ve yer de kıymetlidir. Şartnamelere, sarsıntı kodlarına uyulduğu takdirde sarsıntıya güçlü binalar yapmak mümkündür. Örnek olarak 2011 Tohoku zelzelesinde (9 büyüklüğünde) Tokyo ve Sendai kentindeki yapıların sismik dirençleri verilebilir.
• İzmir zelzelesinde gördük ki yana duran iki binadan biri yerle bir olmuşken, oburu ayakta dimdik durdu… Taban yapısı tıpkı, kullanılan gereç birebir, pekala bir bina sağlam, başkası neden yıkıldı?
Prof. Kaneda: Bina yapısına bağlıdır. (Depreme sağlam bina olup olmadığı ve bina yaşı) Sığ taban şartları homojen değil. Bir yapının yıkıldığını başkasının ziyan görmediğini ayakta kaldığını görmek çok şanssız bir durum. Yapının sarsıntıya dayanıklılığına, üretim kaidelerine, donatı ölçüsüne, yapılışındaki dikkate, zelzele şartnamesine uygun olup olmadığına, evvelki zelzelelerde hasar almış olup olmadığına bağlıdır. Öteki bir kritik nokta ise yük taşıyıcı beton duvarlara ve sütunlara uygunsuz bir biçimde müdahale, kolonların kaldırılması da neden olabilir. Yapı kontrolü bu manada vazgeçilmezdir.
• Sarsıntıları en az can kaybıyla atlatan ülkelerin başında geliyorsunuz. Yapıların kontrolü konusunda kurduğunuz sistem hakkında bilgi verir misiniz? Bu bağlamda; 9 büyüklüğünde sarsıntılara karşı dahi güçlü binalarınızın tasarımı, kullanılan materyal, mukaveleler ve bilhassa yapı kontrolleri konusunda kurduğunuz sistemi anlatır mısınız?
Prof. Kaneda: Muhtemelen bina yapısının düzenlemeleri farklı. Ben Türkiye’de birçok uygunsuz yapı olduğunu anladım. Türkiye’de 1999 İzmit sarsıntısından sonra hazırlanmış olan ve birkaç defa güncellenmiş kapsamlı sarsıntı kanunları ve şartnamaleri var. Lakin en kıymetli şey bu kanunların ve şartnamelerin şantiyede yanlışsız biçimde uygulanmasıdır. Japonya’da şantiye teftişleri ve yapı kontrolleri kanunlara uygun olarak titizlikle yürütüldü. Bu nedenle afet dayanıklılığı yüksek ve güçlüdür.
Esra Boğazlıyan/Haberturk
Haber7
