Türkiye, 1990’lı yılların başlarında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte ortaya çıkacak yeni dünyada kendisine değerli bir yer edinmeyi hedefliyordu. Sovyetler Birliği bünyesindeki Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Azerbaycan ve Kazakistan üzere ülkelerle lisan ve kültür paydaşlık ya da benzerliklerinin bu iş için büyük bir avantaj sağlayacağı ortadaydı. Türkiye bu ülkelere ihracat yapabilir, onlardan hammadde alabilir, Türk şirketleri oralarda bağımsız ya da ortak yatırımlara imza atabilirdi.
BAVUL TİCARETİNDEN GERİYE KALAN
Birinci yıllarda bu ülkelerle Türkiye ortasında ağır insan ve mal hareketleri gözlendi. Bu ülkelerde bulunmayan fakat kapitalist blokta çokça bulunan eserler Türkiye üzerinden bu pazarlara hakikat yelken açtı. Kimi şirketler, kelam konusu coğrafyalarda sabit yatırımlara da girişmek istedi. Eski Sovyet cumhuriyetlerinin vatandaşları Türkiye’de para edecek eserlerle doldurdukları bavullarıyla gelip, boşalttıkları bu bavulları kendi ülkelerinde bulunmayan eserlerle doldurup geri dönmeye başladı. Bavul ticareti olarak isimlendirilen ve çoğunlukla İstanbul Laleli’deki mağazalar üzerinden yürüyen bir iktisat ortaya çıkmıştı. İlerleyen yıllarda mal hareketleri daha nizami bir hale getirilince bavul ticareti eski cazibesini kaybetti.
30 YILDA BİR ARPA UZUNLUĞU YOL
Ortadan 30 yıl geçtikten sonra gelinen noktaya bakıldığında, Türkiye’nin kelam konusu ülkelerle ortasındaki lisan ve kültür paydaşlığı avantajını kullanılabildiğini söylemek sıkıntı, hatta imkansız. Türkiye’nin bu ülkelerle ticareti elbette gelişti. Lakin bu ülkelerin toplam dış ticaret hacminde yaşanan artışların yanında Türkiye ile alışverişlerinin çok da önemli bir düzeye ulaştığını söylemeyemeyiz. Yani bu bahiste bir muvaffakiyetten kelam edilemeyeceği ortada.
ÖRNEK MUVAFFAKİYET: AZERBAYCAN-TÜRKİYE
Bütün bu anlatılanların dışında çok özel muvaffakiyetler da yok değil. Azerbaycan ile Türkiye ortasındaki güç işbirliği buna en hoş örnek. Hazar petrollerini dünya pazarlarına Türkiye üzerinden aktaran Bakü Tiflis Ceyhan Ham Petrol Boru Çizgisi projesi ile başlayan bu süreç, akabinde Bakü-Tiflis-Erzurum doğal gaz boru çizgisi ile devam etti. 2018 yılında devreye giren Trans Anadolu Gaz Boru Sınırı Proiesi (TANAP) ise bugüne kadar yapılanların en büyüğü oldu. Zira TANAP’ın rolü yalnızca Türkiye’ye gaz getirmekle hudutlu değil. Bu sınır üzerinden gelen doğal gaz tıpkı vakitte Avrupa’ya da aktarılıyor.
YENİ MUVAFFAKİYET ÖYKÜLERİ MÜMKÜN MÜ?
Türkiye’nin Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla ortaya çıkan Türk devletleriyle bağlantılarında yeni muvaffakiyet kıssaları yazılabilir mi? Neden olmasın? Hatta bu kıssalardan biri Türkmenistan ile birlikte yazılabilir. Hem de Azerbaycan’ın da katkılarıyla. Pekala nasıl? Bu sorunun yanıtı, geçtiğimiz günlerde Hazar Bölgesi’nden gelen bir haberde gizli. Hem de Türkiye ve muhataplarının gözünü ve kulağını Doğu Akdeniz’deki gelişmelere çevirdiği şu periyotta gelen bir haber bu.
TÜRKMEN GAZI BATIYA GİDEBİLİR
Türkmenistan ve Azerbaycan geçtiğimiz günlerde, Hazar Denizi’nde yaklaşık çeyrek asırdan bu yana devam eden bir uyuşmazlığı geride bırakabilecek bir mutabakata imza attı. Uyuşmazlık konusu, Hazar Denizi’ndeki büyük bir petrol ve gaz bloğunun sahipliği idi. Azerbaycan idaresinin Kepez, Türkmenistan idaresinin Serdar diye isimlendirdiği bu hidrokarbon alanı için hem Bakü hem de Aşkabat idaresi “tek sahibi biziz” diyorlardı. İki ülke, yaptıkları görüşmelerde evvel sahanın ismi konusunda muahedeye vardı ve bu hidrokarbon alanına Dostluk ismini vermeyi uygun buldu.
DOSTLUK’TA ORTAK ARAMA ÜRETİM
Bakü ve Aşkabat idareleri, Hazar’da iki ülke münhasır ekonomik bölge hududunda yer alan Dostluk sonları içinde ortaklaşa keşif ve saha geliştirme çalışmaları yapma konusunda anlaştılar. Taraflar, muahedeye Türkmenistan’ın başşehri Aşkabat’ta imza koydu. Bakü merkezli Trend haber ajansı, bir SOCAR sözcüsüne dayandırdığı haberinde Sovyet periyodunda toplanan sismik bilgilere nazaran, Dostluk bloğunun potansiyel hidrokarbonu açısından Karabağ açık deniz alanı ile karşılaştırılabilir olabileceğini aktardı. Bakü’nün 120 kilometre doğusundaki Karabağ alanının iddiası rezervi ise yaklaşık 400 milyon varil petrol muadili olarak hesaplanıyor.
MÜNASEBETLERDEKİ TIKANIKLIKLAR ÇÖZÜLÜR
Türkmenistan hükümetinden yapılan bahse ait açıklamada iki ülke ortasındaki münasebetlerin son birkaç yıldır giderek sıcaklaştığına dikkat çekildi. Bu çerçevede Türkmen Cumhurbaşkanı Gurbanguly Berdimukhamedov’un geçtiğimiz yıl Mart ayında Bakü’ye yaptığı ziyaretin akabinde her iki ülke de çekişmeli blokta güçlerini birleştirmeye karar verdikleri tabir edildi..
HAZAR TIKANIKLIĞI AŞILIRSA…
Aşkabat idaresi, Dostluk alanına ait muahedeyi hem buradaki hidrokarbon yatırımlarına hem de her iki ülke iktisadına yabancı sermaye çekilmesi için bir ek teşvik olarak değerlendirdiğini söz ediyor. Trend AZ’a açıklama yapan SOCAR sözcüsüne nazaran ise her iki ülke de artık Dostluk bloğunun ortak keşfi ve geliştirilmesi için ticari ve teknik kurallar üzerinde detaylar üzerinde anlaşacak. Büyük olasılıkla yeni çağdaş sismik bilgiler ışığında aramalar için sondaj kuyuları açılacak.
TÜRKMEN GAZI BATI YOLCUSU
Azerbaycan ile Türkmenistan ortasında varılan muahede, 1990’lı yıllarda çok konuşulan bir mevzuyu yine Türkiye gündemine getirmeye aday. Hatta buna kesin gözüyle bakılabilir. Çünkü güçte dışa bağımlı Türkiye’nin kardeş ülkelerde ziyadesiyle bulunan bu kaynakları kendi gereksinimini karşılamanın da ötesinde milletlerarası piyasalara taşıma potansiyeli bulunuyor.
HAZAR GÜÇ OYUNUNA YENİ AKTÖR
İşte tam bu noktada TANAP, Mavi Akım, TürkAkım, Bakü Tiflis Erzurum gaz sınırları ile Bakü Tiflis Ceyhan petrol boru hattlarını topraklarından geçiren Türkiye’nin stratejik pozisyonu bir kere daha bölgede ve dünyada güç ve diplomasi koridorlarında ağır halde gündem oluşturacaktır. Türkmenistan petrol ve gazının batıya ulaştırılması için yeni güzergahlar, yeni boru sınırı projeleri ya da mevcut çizgiler üzerinden aktarılmasına yönelik formüller geliştirileceği kesin. Ve natürel bunlardan en az biri, realize olup, Hazar bölgesi güç istikrarlarına yeni bir oyuncunun daha katılmasını, Türkmenistan’ın da oyuna dahil olmasını beraberinde geçirecektir.
TÜRKİYE’NİN ROLÜ PERÇİNLENECEK
Türkmenistan ve Azerbaycan’ın Hazar denizinde vardıkları mutabakat, daha şimdiden bölgedeki oyuncuların konumlarını tekrar gözden geçirmelerini gerektirecek yeni bir istikrarın oluşmasının ayak seslerini duyurmaya başlıyor. Kendi topraklarından geçecek her ek güç emtiası, Türkiye’nin bu alandaki rolünü de perçinleyecektir. Hem geçiş ülkesi olarak hem de tahminen TPAO ve/veya BOTAŞ eliyle Hazar’daki ilgili alanlardaki muhtemel hissedarlığı ve mevcut taşıma sınırlarının paydaşı olarak…
DOSTLUK’A NASIL ULAŞILDI?
Hazar denizindeki Azerbaycan ve Türkmenistan hududunun kesin tarifi, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasının çabucak akabinde yapıldı. Lakin daha en başından itibaren bu hudut konusu iki ülke ortasında bir çekişme konusu haline geldi. Her iki ülke de kendi deniz hududu yorumlarının akabinde tam sondaki bir bloğun mülkiyeti konusunda çatışma noktasına geldi. Her iki taraf da bu blokta kendi sismik data toplama çalışmalarını başka farklı gerçekleştirdi yahut düzenlemeye çalıştı. Bu bahisteki en son ihtilaf 2012 yılına dayanıyordu.
EN BÜYÜK DİREKT YABANCI YATIRIMI
Türkiye’de hala tek seferde yapılmış en büyük yabancı sermaye yatırımı unvanı da Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR tarafından gerçekleştirilmiş projelere ilişkin. Petkim’i satın alan SOCAR, akabinde STAR Rafineri ile Türkiye’nin ikinci rafinaj oyuncusunu ortaya çıkardı. Bu ortada TANAP ile taşınan gazın çıkarıldığı alanlarda da Türkiye’nin iştiraki kelam konusu. Öte yandan SOCAR artık de global güç oyuncularından BP ile birlikte Türkiye’ye yeni bir petrokimya kompleksi daha kazandırmak üzere çalışıyor. BP-SOCAR ortak petrokimya tesisleri projesi için kesin yatırım kararının bu yıl içinde alınması bekleniyor.
Haber7
