Dünya Etnospor Konfederasyonu İdare Krulu Üyesi ve Hacı Bayram Veli Üniversitesi Klâsik Sporları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yöneticisi Dr. Zeynep Nalcıoğlu, Türk strateji ve zeka oyunu “Mangala”nın UNESCO listesine kaydedildiğini bildirdi.
Nalcıoğlu, tarihi zeka ve strateji oyunu olarak tanımlanan “Mangala”nın insanlığın ortak mirası olarak UNESCO listesine dahil edilmesiyle ilgili AA muhabirine açıklamalarda bulundu.
Mangala’nın bir Türk zeka ve strateji oyunu olduğunu söz eden Nalcıoğlu, “Mangala’nın temeli çok eski periyotlara dayanıyor, hatta Şanlıurfa’da Göbeklitepe’de yapılan araştırmalarda orada da bir mangala oyun alanına rastlandı. Hatta daha evvel Gaziantep Müzesi’nde de mangala kayası ismi verilen bir mangala düzeneği vardı. Mangala hakikaten çok eski periyotlara dayanan lakin Osmanlı devrinde de çok yaygın bir formda oynanan günümüze kadar ulaşan günümüzde de yaygınlığını sürdüren bir Türk zeka ve strateji oyunudur.” bilgisini verdi.
Zeynep Nalcıoğlu, mangalanın Türkiye’de hangi vilayetlerde daha çok oynandığına ait de “Ülkemizde çok yaygın bir formda pek çok yerde oynanıyor. Fakat farklı isimler alıyor. Şu anda listeye de genel bir ismi olarak “Göçürme” ismiyle yer aldı. Yani “Mangala” ve “Göçürme” ismiyle kaydedildi. Çok yerde oynandığı için de “Hane”, “Altı ev”, “Kuyu”, “Mele” üzere pek çok farklı ismi da var “Mangala”nın. Anadolu’nun pek çok yerinde farklı isimlerle anılıyor.” dedi.
Birçok bölgede farklı isimlerle anıldığı için oynanış biçimlerinin de buna bağlı olarak değiştiğini anlatan Nalcıoğlu, “Genel oynanış formu şu halde; iki kişi oynuyor, 6’şar tane olmak üzere 12 tane hane ya da çukur ismi verilen kısımlar var ve oralara 6’şar tane taş konuyor, toplam 48 tane taş ile oynanıyor. Bu en yaygın oynanışı, en çok taşı toplayan da oyunu kazanmış oluyor. İki küme halinde oynanabilen, daha fazla taş sayısıyla oynanabilen çeşitleri de var.” diye konuştu.
“HER TAŞIN BİR ASKERİ TAMSİL ETTİĞİ, BABA OCAĞININ HİÇ BOŞ BIRAKILMADIĞI”
Dr. Nalcıoğlu, “Anadolu’nun pek çok yerinde toprak kazılarak da oynanıyor, aslında o denli ortaya çıkıyor, aslında birinci oynanış biçimlerinde biz bir mangala tahtası değil toprağa kazılarak oynanma görüyoruz. Dünyanın pek çok yerinde de yaygın bir oyun lakin Türk kültüründe farklı özellikleri var. Türkiye’de en çok şu yaygındır; stratejiye dayalı bir oyun olduğu bilinir, o yüzden de ‘her taşın bir askeri temsil ettiği, baba ocağının hiç boş bırakılmadığı için Türk kültüründe mangaladaki kuyuların da hiç boş bırakılmadığı, iki başlılık Türk askeri sisteminde çok rastlanmadığı için o yüzden çiftleme diye kuralların olduğu ve bununla ilişkilendirilen aslında Türk kültürüne mahsus de bir sistemi var, biz de oynanan formunun.” değerlendirmesinde bulundu.
Dünyada oynanış biçimlerine yönelik de Nalcıoğlu, “Biz bunun Afrika’da tohumlarla da oynandığını görüyoruz. Tohum saçma, işte baharın gelişini kutlamakla ilişkilendirildiğini de görüyoruz. Bilhassa “Göçürme” ismiyle genel olarak biliniyor, lakin bugün “Mangala” ismiyle yaygınlaşmış.” açıklamasını yaptı.
“KAZAKİSTAN’DA “DOKUZ KUMALAK”, KIRGIZİSTAN’DA “TOKUZ KORGOOL” OLARAK BİLİNİYOR”
Zeynep Nalcıoğlu, mangalanın UNESCO listesine dahil edilmesiyle ilgili yapılan çalışmalar konusunda ise şu tabirleri kullandı:
“İlk evvel ulusal envantere kaydediliyor. Bizim de “Mangala” evrakımız öncelikle Kültür Bakanlığı tarafından envantere kaydedildi. Daha sonra geçen yıl ocak ayında Kazakistan ve Kırgızistan’ın da temsilcileriyle birlikte İstanbul’da Türkiye’nin moderatörlüğünde Dünya Etnospor Konfederasyonunun konut sahipliğinde birinci toplantımızı gerçekleştirdik. Bu oyunlar Kazakistan’da “Dokuz Kumalak”, Kırgızistan’da “Tokuz Korgool” olarak biliniyor, taş sayıları ve çukur, hane sayıları farklılaşıyor lakin temel sistem birebir. Taşları bir kuyudan bir kuyuya ‘göçürme’ yani taşıma ve hanede en çok taşı toplama. UNESCO’nun listesine zati ortak evrak olarak “Tokuz Kumalak”, “Tokuz Korgool” ve “Mangala-Göçürme” ismiyle kaydedildi. Kırgızistan ve Kazakistan’dan da temsilcilerin katıldığı Kültür Bakanlığı, UNESCO Türkiye ulusal kurulu ve sivil toplum kuruluş temsilcileriyle birlikte son toplantımızı yaptık. Bu toplantıda evrakımızı yazdık, herkes elindeki bilgileri paylaştı.”
“Sonra ortak bir lisanla üç ülke bir evrak yazdık, evrakta oyunun özelliklerine ve neden UNESCO’ya girmesi gerektiğine yer verdik. Kültürel boyutuna, tabiatla kontağına, oyuna başlarkenki kelamlı kültürle ilgisine de yer verdik.
Görsellere de yer vererek belgeyi UNESCO’ya sunduk.” diyen Dr. Nalcıoğlu, şöyle devam etti:
“Bu yıl Jamaika’da yapılması planlanan UNESCO toplantısı Kovid-19 nedeniyle çevrim içi gerçekleştirildi. Geçen yıl Kolombiya’da ‘Geleneksel Türk okçuluğu’nu kaydettirmiştik. UNESCO merkezi, Jamaika’nın konut sahipliğinde çevrim içi toplantı yaptı ve UNESCO’nun insanlığın somut olmayan kültürel mirası temsili listesine “Mangala-Göçürme” ismiyle kaydedildi.”
“DİVANU LUGATİ’T-TÜRK’TE BİLE “GÖÇÜRME, KÖÇÜRME” İSMİYLE YER ALIYOR”
Mangala’nın Şanlıurfa ile bağlantısına yönelik de Nalcıoğlu, “Şanlıurfa’da Göbeklitepe’de çıkan mangalaya dair alan bizi çok eski bir tarihe götürdü. En eski oynanış yeri Şanlıurfa diye o yüzden anılıyor. Bu oyun, Divanu Lugati’t-Türk’te bile “Göçürme, Köçürme” ismiyle yer alıyor, hasebiyle çok tarihi bir oyun.” dedi.
Nalcıoğlu, mangalayı nasıl koruyacak ve gençlere nasıl ulaştıracaklarına yönelik de “UNESCO’ya kaydedilme nedeni de bunun yaşayabilirliğini nasıl sağlayacağız. Bilhassa Dünya Etnospor Konfederasyonu bu oyunu yaygınlaştırdı, diyebiliriz. Evet bu oyun yaygındı lakin bugün neredeyse bütün okullarda bir Türk zeka ve strateji oyunu olarak oynanıyor. Hatta görme engelliler için bu oyunun erişilebilirliğini artırdık ve onlar için özel tahtalar ürettik. Hasebiyle bu oyunun herkes tarafından oynanabilir olmasını sağlamaya çalışıyoruz.” halinde konuştu.
Mangala turnuvalarının düzenlendiğini belirten Nalcıoğlu, “Salgın periyodunda bilhassa Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi olarak çeşitli çevrim içi içerikler üreterek konutlarda nasıl ailemizle oynayacağız, dedik. Bunlara dair içerikler ürettik, bu oyun nitekim yalnızca çay tabaklarıyla konuttaki kuru bakliyatla oynanabilen bir oyun. Aileler konutlarında çoçuklarıyla birlikte bu oyunu nasıl oynar, bu nesiller ortası transferi nasıl destekleriz, bir dede torunuyla nasıl oynar bununla ilgili de faaliyetler yürütüyoruz.” değerlendirmesinde bulundu.
Zeynep Nalcıoğlu, “Dünya Etnospor Konfederasyonu da bu oyunun nasıl dijitalleştirilebileceğini, gençlere nasıl bir içerik üreterek sanal ortamda oynayabileceklerine dair çalışmalar yürütüyor. Çok taraflı bu oyun yaşatılmaya çalışılıyor. Bugün çocuklara sorduğumuzda pek çok çocuk okullarda bu oyunu öğreniyor, derslerde de artık var.” diyerek açıklamasını tamamladı.
Haber7
