Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar Bölümü’nde vazife yapan Doç. Dr. Ömer Aslan;
“Pakistan-Hindistan ilişkileri bu yılın Şubat ayının sonunda başlayan bir yumuşama periyoduna girmiş durumda. Pakistan kontrolündeki Keşmir toprakları ile Hindistan denetimindeki Keşmir toprakları ortasında de facto milletlerarası hudut kabul edilen hatta ateşkesle başlayan bu süreç, iki ülke başbakanları ortasında mektuplaşma ve Pakistan Başbakanı İmran Han ile Genelkurmay Lideri Kamar Cavid Bacva’nın yumuşamayı destekleyen demeciyle devam etti.
Bacva, Pakistan’ın birinci kere düzenlediği İslamabad Güvenlik Diyaloğu Konferansında yaptığı konuşmada mealen maziyi unutmanın vaktinin geldiğini, Hindistan kimi adımlar atar ve bilhassa Keşmir’deki durum bağlamında elverişli iklim yaratırsa ikili alakaların normalleşebileceğini söyledi. Bacva’nın konuşması Pakistan ordusunun da bu sürece takviye vererek dahil olduğunun da bir göstergesi. Akabinde Hindistan Başbakanı Narendra Modi, terör ve düşmanlık havasının ortadan kalkması durumunda Hindistan’ın tüm komşularla dostça bağlantılar sürdürmek istediğini söyleyen bir mektubu İmran Han’a gönderdi. İmran Han da mektuba birebir olumlu tonda cevap verdi. Pakistan medyası son olarak ikili münasebetlerdeki tamiratın 2018 yılında başladığını ve süreci baltalayabilecek olaylara karşın görüşmelerin üçüncü ülkelerde saklı buluşmalarla devam ettirildiğini yazdı. Daha da değerlisi, bu süreçte perde ardında arabulucu olarak rol oynayan aktörün de Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) olduğu ısrarla vurgulanıyor.
Güney Asya 20. yüzyılda Afganistan-İran, Afganistan-Pakistan, Hindistan-Pakistan ortasında çok sayıda arabuluculuk misyonuna şahitlik etti. 1935 yılında Türkiye, İran ile Afganistan ortasında yaşanan hudut meselesinde resmî olarak, iki tarafın da talebiyle arabuluculuk rolü üstlendi. Türkiye’den bir heyetin mezkûr hududu ziyareti sonrasında verdiği karar her iki ülke tarafından kabul edilmişti. Türkiye’nin de içinde bulunduğu bir küme ülke (Mısır, Irak ve Suudi Arabistan) bu sefer 1955 yılında Pakistan ile Afganistan bağlantılarında büyük bir gerginlik ortaya çıkınca arabulucu rolüne soyundu. Afganistan, Türkiye’nin Pakistan yanlısı olacağını düşünerek Türkiye’nin arabuluculuğunu istemezken, Pakistan da Suudi Arabistan’ın arabuluculuğuna soğuk bakmıştı. 1962 yılında tekrar Türkiye, bu kere Hindistan hükümetinin de talebiyle Başbakan İsmet İnönü’nün Keşmir sıkıntısında Pakistan’la ortalarında arabulucu olmasını istedi. Türkiye’nin kabul ettiği bu süreçte kimi adımlar atıldı fakat sonuçta rastgele bir yere varılamadı. Suudi Arabistan ve Türkiye üzere ülkelerin teşviki, 1971 savaşının akabinde Doğu Pakistan’ın Batı’dan ayrılarak “Bangladeş” olarak bağımsızlığını kazanmasından sonra, Pakistan’ın o zamanki ismiyle İslam Konferansı Örgütü’nün 1974’te Lahor’da gerçekleştirdiği toplantıdan çabucak evvel Bangladeş’i tanıyacağını duyurması ve konferansa davet etmesinde tesirli olmuştu. Bu örneklerin de gösterdiği üzere, Arap ülkelerinin Güney Asya’da arabulucu rol oynaması Suudi Arabistan’ın nadiren oynadığı rol dışında sık karşılaştığımız bir durum değildi.
Biden periyodunda de bilhassa Çin-ABD münasebetlerinde artan tansiyonun bir sonucu olarak Hindistan-ABD alakalarının sürat kesmesini kimse beklemiyor; bilakis, Batılı medya geçtiğimiz günlerde 2020 yılının Ekim ayında Bombay’da meydana gelen ve kenti felç eden elektrik kesintisinin Çin’in siber saldırısı sonucu gerçekleştiğini sav eden yazılara yer verdi. Münasebetiyle, Hindistan giderek sertleşen Çin-ABD rekabetinin cephe ülkesi olarak pozisyonlandırılmış durumda.
Bilakis geçmişte en azından birtakım durumlarda Ortadoğu’da çatışma yahut uyuşmazlık durumlarında Pakistan arabulucu rolü oynar yahut askeri takviyesiyle kritik müdahalelerde bulunurdu. Örneğin, Pakistan Devlet Lideri Ziya’ül Hak rastgele bir tesirinin olma ihtimalinin düşük olduğunu bile bile, İran-Irak savaşında (1980-1988) arabuluculuk rolüne soyundu. Son yıllarda farklı anlarda Pakistan, İran ve Suudi Arabistan ortasında tansiyonu düşürmeye çalıştı, istek edilirse arabulucu rolü oynamaktan şad olacağını bildirdi. 1970’te ise Ürdün’de bulunan silahlı Filistinli kümeler rejimle aykırı düşüp Ürdün ordusuyla savaşa girince, içlerinde o devir alt rütbeli bir subay olan Ziya’ül Hak’ın da bulunduğu Pakistanlı danışmanların Ürdün rejimine verdiği askeri dayanak, Ürdün ordusunun zaferinde kritik rol oynamıştı. Pakistan ve Hindistan ortasındaki ilgilerde ise rastgele bir Ortadoğu ülkesinin arabulucu rol oynaması, Soğuk Savaş yıllarında Hindistan daha “Filistin yanlısı” kabul edilmesine (ki Hindistan sanıldığı kadar da Filistin yanlısı olmamıştı) karşın mümkün değildi. Hele ki bugün abartılı halde de olsa sav edildiği üzere, Abu Dabi’nin geçmişte bu türlü bir rol oynaması ne siyasi/ekonomik nüfuzu ne de dış siyaset bakışı bakımından mümkündü. Bu rolün tam olarak ne olduğunu yahut mevcut sürecin tam olarak hangi noktasında başladığını bilmesek de Pakistan’ın geçen sene yaz aylarında Abu Dabi ve Riyad’ı neredeyse Keşmir’i satmakla suçlamasına karşın ortaya çıkması Pakistan-Körfez bağlantılarında değişen güç istikrarını göstermesi bakımından kıymetli.
Pakistan, Hindistan’ın Keşmir’in anayasal statüsünü 2019’da değiştirmesinden sonra Hindistan’da diplomatik temsil düzeyini düşürdü ve bu ülkeyle olan ticari bağlarını askıya aldı. Akabinde global ölçekte bir diplomasi atağına kalkıştı ve Modi idaresinin Hindistan’ın çoğulculuk, demokratik sivil-asker münasebetleri, seküler yapısı, demokratik niteliğinin altını oyan bir ideolojiye sahip olduğunu, “dünyanın en büyük demokrasisi” Hindistan’ın tehlikede olduğunu dünyaya duyurmaya çalıştı. Pakistan, Çin’in yardımıyla BM Güvenlik Kurulu ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) başta olmak üzere memleketler arası kuruluş ve platformlarda Hindistan’ın Keşmir’de attığı tek taraflı adımları ve insan hakları ihlallerini dünyaya duyurmaya çalıştı. Lakin bu ağır çalışma sonuç vermedi.
Suudi Arabistan ve BAE, Pakistan’ın Keşmir konusunu İİT gündemine sokma konusunda gösterdiği ısrarlı halden ve aksi durumda Keşmir’i konuşacak alternatif bir Müslüman devletler kümesine yönelebileceği telaffuzundan rahatsız oldular. O denli ki Suudi Arabistan’ın daha evvel Pakistan’a verdiği kredinin geri ödeme vadesini uzatmadığı, Pakistan’ın da bu nedenle Çin yardımıyla bu borcu ödeme yoluna gittiği haberleri ortaya atıldı. BAE’nin geçtiğimiz haftalarda Pakistanlılar için vize kısıtlamasına gideceği açıklamasını yapması, esasen pandemi sürecinde göçmen personellerin yaşadığı türlü zahmetlerden, tıpkı Ürdün-Körfez bağlarında olduğu üzere Pakistan’ın yumuşak karnını bir kere daha ortaya koydu. Üstelik, İsrail ve kimi Körfez ülkeleri ortasında “normalleşme” adımları gündeme geldiğinde Pakistan’ın ismi da ortaya atıldı ve bir anda Pakistan’ın kimi Körfez ülkeleri tarafından İsrail’i tanıması için baskı gördüğü tezleri medyaya yansıdı. Hindistan-Suudi Arabistan ve Hindistan-BAE alakaları ise son birkaç yılda başta siyasal İslam’ın düşmanlaştırılması, “terörle mücadele”, artan ticari ilgiler ve Körfez güvenliği üzerinden önemli yakınlaşmaya sahne oldu.
Nihayetinde İİT geçtiğimiz Aralık ayında yaptığı Dışişleri Bakanları toplantısında Keşmir’e atıf yapmakla yetindi. ABD’nin ise Trump devrinde Keşmir konusunda rastgele bir adım atmasını zati kimse beklemedi. Biden idaresinden de Hindistan’a yönelik daha çok Hindistan içerisindeki demokratik erozyondan dolayı insan hakları tenkitleri beklense de Pakistan’ı bu noktada mutlu edecek bir siyaset aslında beklenmemeli. Epey makus durumda olan Pakistan iktisadı ise pandemi sürecinde daha da berbata gitmiş durumda.
Pakistan denetimindeki Keşmir toprakları ile Hindistan denetimindeki Keşmir toprakları ortasında de facto milletlerarası hudut kabul edilen hatta ateşkesle başlayan bu süreç, iki ülke başbakanları ortasında mektuplaşma ve Pakistan Başbakanı İmran Han ile Genelkurmay Lideri Kamar Cavid Bacva’nın yumuşamayı destekleyen demeciyle devam etti.
Bu durumda iki ülke neden bu türlü bir sürece girdiler? Her iki ülke de medyaya yansıttıkları tavırlarına karşın ikili bağlardaki tarihî problemlerin rastgele bir Körfez ülkesinin yahut bir büyük gücün ortaya girmesiyle çözülemeyeceğinin pek farkında. Hindistan zati, 1965 savaşından sonra Keşmir konusunda rastgele bir üçüncü ülkenin arabuluculuğuna büsbütün karşı; sorunun yalnızca iki ülke ortasında müzakere ile çözülebileceği tezini savunuyor. Hindistan’ın Keşmir’de rastgele bir taviz verme mümkünlüğü yahut samimi diyalog kurma üzere bir niyeti olup olmadığı da meçhul. BAE’nin arabulucu olarak Keşmir konusunda Hindistan’ı, Keşmir’in bağımsızlığı için müzakere masasına oturma yahut yalnızca Keşmir’de 2019’da attığı adımdan geri dönmek konusunda bile bir oduna teşvik ettiğine, edebileceğine dair bir işaret yok. Başka yandan, Hindistan bu ölçülü tutumuyla, Keşmir siyaseti ve ülke içindeki otoriterleşme hususlarında ABD’den gelecek tenkitlerin önünü bir ölçü alabilir. Pakistan ise Hindistan’ı Keşmir’in anayasal statüsünü değiştirme adımlarını geri almaya ikna edemeyecekse bile en azından kalıcı bir demografik dönüşüme gitmesini erteletebilir. Pakistan’ın bu süreçte Keşmir’de Pakistan toprakları kaynaklı rastgele bir silahlı hücuma müsaade vermeyeceğini deklare etmesi ise Pakistan’ın bir müddettir devam eden, terörle anılan imajını düzeltme uğraşlarıyla uyumlu.
Pakistan Trump idaresinin son yıllarında dünyadaki imajını düzeltme gayretlerine girişmişti. Pakistan’da “ekonomi güvenliğini” gerçekleştirmeyi gaye alan, dış ticareti artırmayı, ABD ile olan bağlarda Pakistanlı iş insanlarını ve lobileri daha yapan halde kullanmayı, dış bağlantıları çeşitlendirmeyi ulusal güvenlik ihtiyacı olarak gören yeni bir yaklaşım var. Bunun da temel nedeni, eski siyaset (savaş) Keşmir’de rastgele bir ilerlemeye neden olmamasının yanı sıra Hindistan’ın ekonomik manada ilerleyişinin de (ve bununla birlikte silahlanmasının) süratle devam etmesi. Biden periyodunda de bilhassa Çin-ABD ilgilerinde artan tansiyonun bir sonucu olarak Hindistan-ABD münasebetlerinin sürat kesmesini kimse beklemiyor; tersine, Batılı medya geçtiğimiz günlerde 2020 yılının Ekim ayında Bombay’da meydana gelen ve kenti felç eden elektrik kesintisinin Çin’in siber saldırısı sonucu gerçekleştiğini sav eden yazılara yer verdi. Münasebetiyle, Hindistan giderek sertleşen Çin-ABD rekabetinin cephe ülkesi olarak pozisyonlandırılmış durumda. Bu da Hindistan’daki tüm insan hakları ihlalleri ve otoriterleşmenin, ayrıyeten Keşmir’de attığı adımların görmezden gelinebileceğini gösteriyor. Bu nedenle de Pakistan, iki belgeyi kullanarak Biden idaresiyle bağları hakikat formda yürütmek istiyor: Afganistan’da barış sürecine yardım etmek ve terörle anılan bir ülkeden Güney Asya’da barışı isteyen ülkeye geçiş yapmak.”
Haber7
