Türkiye gelecek 3 ay boyunca Türk bilim insanları Prof. Dr. Uğur Şahin ve Prof. Dr. Hasret Türeci’nin yönettiği BioNTech firması tarafından geliştirilen koronavirüs aşısıyla ağır kampanya uygulayacak. Bilindiği üzere Türkiye, 100 milyonu Sinovac, 120 milyonu BioNTech ve 50 milyonu Sputnik V olmak üzere, 270 milyon doz aşı mutabakatı yaptı.
Prof. Dr. Osman Müftüoğlu da yeni bir teknoloji olan “mRNA” tekniğiyle üretilen bu aşı ile ilgili başımıza takılan soruları 17 unsurda yanıtladı.
“BioNTech aşısı neyin nesidir, nasıl tesirler, koruyuculuk oranı nedir, ne müddetle korur, yan tesirleri nelerdir, söylendiği kadar alerjik midir, genetiğimizi değiştirip geleceğimizle oynayabilir mi, kısırlığa ya da diğer meselelere yol açabilir mi?”
SORU 1: BAĞIŞIKLIĞI NASIL ETKİLİYOR?
BioNTech aşısının içeriği yani “hammaddesi” yapay bir mRNA molekülü. mRNA, olağanda doğal olarak hücrelerimizde zati bulunan, üretilen, fonksiyonları son derece değerli doğal bir unsur. “Mesajcı RNA” (mRNA) yahut “mesajcı Ribo Nükleik Asit” hücrelerimizin yaşamsal proteinler üretebilmesi için elzem bir yapı. Bu yapıyı bir “şema” üzere de düşünebiliriz. Tekrarlayalım, haberci RNA (mRNA), her hücremizde zati var. Misyonu kromozomlarımızdaki DNA ile bizim gereksinim duyduğumuz proteinleri üreten hücre içi yapılar (ribozomlar) ortasında aracılık misyonu üstlenmek.
SORU 2: SENTETİK MRNA NE YAPIYOR?
mRNA’lar protein üretebilmemiz için gereksinim duyduğumuz talimatları (mesajları) hücrelerin protein üretme merkezlerine yani ribozomlara iletmekle misyonlu. Pekala, aşıdaki mRNA? O ne yapıyor? Şifre mRNA’da. COVID-19’dan korunmak için geliştirilen BioNTech mRNA aşısı prensip olarak üstte anlattığım süreci kullanıyor. mRNA aşılarının tümü (BioNTech de Moderna da) koronavirüsün Spike proteininin üretimi için gereken bildirileri taşıyor. BioNTech’i geliştiren Türk bilim insanları Dr. Uğur Şahin ve Dr. Hasret Türeci, mRNA aşısı için “sentetik bir mRNA” oluşturarak bu başarıyı yakaladılar. Ürettikleri bu sentetik mRNA dizilimine yeni koronavirüsteki Spike proteininin şifrelerini kodladılar. Ayrıyeten bu sentetik mRNA’yı da “hücre duvarını kolay kolay geçebilsin, hücrenin içine rahatça girebilsin” diye “yağ kaplı nanoparçacıklar”ın içine yerleştirdiler. Mucize gelişmeler işte tam da bu noktada başlıyor.
SORU 3: MRNA HÜCREDE SPİKE PROTEİNİ Mİ ÜRETİYOR?
Sentetik mRNA aşılanmayı takiben hücrelerimizin içine girdikten çabucak sonra hızla her hücrenin “protein üretim merkezleri” olarak misyon yapan “ribozomlar” ile temas ediyor, “Spike proteini üret!” bildirisini veriyor. Bu merkezler de kısa bir müddet sonra yeni koronavirüsün spike proteinini hücrede üretmeye başlıyor. Elhasıl mRNA aşıları doğal virüsleri yahut virüs parçacıklarını içermiyor, aşıların içindeki sentetik mRNA aşılamadan sonra asla “hücre çekirdeği”ne ve “çekirdekte gizli genetik materyalimize (insan genomuna)” dahil olamıyor. Tesirini yalnızca “Spike proteini üret” buyruğunu verdiği ribozomlarda gösterebiliyor. İşte o mucize süreç tam da bu noktadan sonra başlıyor.
SORU 4: S PROTEİNİ ÜRETİLİNCE NE OLUYOR?
Aşılanmamızı takiben kendi hücrelerimizin ürettiği Spike proteinleri bağışıklık sistemimiz tarafından “yabancı proteinler” olarak algılanmakta ve virüsün Spike proteinine karşı oluşması gereken antikorların ve T hücrelerinin üretimi devreye girmektedir. Özetle, dışarıdan aşıyla uygulanan sentetik mRNA parçacığının verdiği ileti sayesinde hücrelerimizde yeni koronavirüsün Spike proteini üretilmekte ve bu yeni ve yabancı proteinin varlığını algılayan bağışıklık sistemimiz ise hızla hücresel ve antikor yanıtlı yapısal bağışıklık karşılığını devreye sokmaktadır.
SORU 5: SENTETİK MRNA BİZİM DNA’MIZA ZİYAN VERİR Mİ?
BioNTech aşısında kullanılan sentetik mRNA’nın genetik kodumuzu değiştirmek için DNA’mızla birleşmesi ve onu etkilemesi, yapısını bozması, değişikliğe yol açması asla mümkün değildir. Sentetik mRNA esasen kırılgan bir yapıya sahip olduğu için hücrelerimizin içinde en fazla 2-3 gün kalabiliyor, sonrasında hızla yok ediliyor.
SORU 6: NASIL UYGULANIYOR?
BioNTech aşısı kolun üst bölgesindeki kasın içine uygulanıyor. Prensip olarak da 2 doz halinde tekrarlanıyor. İki uygulama ortasındaki müddet genelde 4 ila 6 hafta ortasında değişiyor. Bununla birlikte mühletin 8 hatta 12 haftaya bile çıkarılabileceği düşünülüyor.
SORU 7: AKTİFLİK ORANI NE?
Mevcut bilgilere nazaran, BioNTech aşısı yüzde 95 üzere yüksek bir aktiflik oranına sahip. Yanlış anlaşılmasın, bu bilgi “aşıyı yaptıran her 100 bireyden 5’inde aşının etkisiz kalabileceği” manasına gelmiyor. Bu bilgi aşılananların COVID-19 enfeksiyonuna yakalanma ihtimalinin aşı olmayanlara kıyasla yüzde 95 daha düşük olduğunu tabir ediyor. BioNTech aşısının hastaneye yatış muhtaçlığını yani ağır COVID-19 enfeksiyonunu engellemedeki aktifliğinin ise yüzde 85 civarında olduğu belirtiliyor.
SORU 8: MUHAFAZA MÜHLETİ NE?
BioNTech aşısının da öbür aşılar üzere bizi ne müddet koruyabileceği maalesef şimdi bilinmiyor. Zira COVID-19’dan korunmada kullanacağımız aşılar şimdi çok yeni. Lakin mümkün müddetin 6 aydan daha kısa olmayacağı iddia ediliyor. COVID-19’da esirgeyici müddetin 1 hatta 1,5 yılı bulabileceğini ileri sürenler var.
SORU 9: HERKES BU AŞIYI OLABİLİR Mİ?
BioNTech aşısının 16 yaş ve üstü herkese yapılabileceği onaylanmış durumda. Bununla birlikte aşılanma sürecinde risk altında olan ya da risk kümesinde sayılanların aşılanmasına öncelik verilmesi kaide.
SORU 10: BIONTECH AŞISI KİMLERE YAPILAMAZ?
15 yaş ve altındakilere BioNTech şimdi uygulanmıyor. Lakin görünen o ki daha düşük yaş kümelerine da bu aşı yapılabilecek. Bilimsel dataların onaylanması bekleniyor. Başka taraftan hala devam eden 38 derece ve üstü akut bir ateşli hastalığı bulunanlarda da aşılamanın ertelenmesi gerekiyor. Ayrıyeten daha evvelden önemli alerjik tepkiler yaşayanların da aşı olmadan evvel bu aşıyı yapacak olan doktoru/merkezi bilgilendirmeleri lazım. Birinci aşılamadan sonra hemen/süratle ağır alerjik yansılar gösterenlere aşının 2. dozu yapılmıyor. Daha evvelden COVID-19 geçirmiş olanlara BioNTech aşısı iyileştikten en erken 6 ay sonra uygulanıyor. Bu şahıslara yalnızca tek dozluk uygulama yetiyor.
SORU 11: AŞILAMADAN EVVEL VE SONRA ALINACAK ÖNLEMLER NELER?
Öbür aşılarda olduğu üzere BioNTech aşısı olmadan birkaç gün evvel ve aşı sonrasında iyi bir uyku, tertipli bir beslenme, keyifli bir huzur hali, alkolden uzak kalmak üzere bilinen detaylar bu aşının da aktifliğini arttırabiliyor. Lakin aşıyı olduktan sonra dinlenmeniz koşul değil, işinize gücünüze devam edebiliyorsunuz. Şayet ağrı yahut ateş üzere kimi meseleler ortaya çıkacak olursa hekiminize danışarak ağrı kesici yahut ateş düşürücü rastgele bir ilacı (parasetamol tercih ediliyor) kullanabiliyorsunuz.
SORU 12: AŞININ YAN TESİRLERİ NELER?
Her aşıda olduğu üzere BioNTech aşısından sonra da aşının yapıldığı yerde ya da genel olarak vücutta birtakım bildik reaksiyonlar ortaya çıkabiliyor. Bilelim ki bu reaksiyonlar de en fazla 2-3 gün sürüyor. En sık görülen aşı tepkileri şunlar:
– Aşı yapılan yerde ağrı (yüzde 80)
– Genel bir yorgunluk hali (yüzde 60)
– Baş ağrısı (yüzde 50)
– Genel kas ağrıları (yüzde 30)
– Titreme (yüzde 30)
– Eklemlerde ağrı (yüzde 20)
– Aşı yapılan yerde şişme ve kızarıklık (yüzde 10)
– Beden ısısında artma (yüzde 10)
– Ender durumlarda görülen uykusuzluk, kol ve bacak ağrıları, kaşıntılar, lenf bezlerinde şişme (yüzde 1-5)
SORU 13: YÜZ FELCİ YAPABİLECEĞİ YANLIŞSIZ MU?
BioNTech aşısının araştırma safhasında ve uygulamaya geçildikten sonra toplamda yalnızca 4 hadisede yüz felci yaptığı görülmüş. Bunlarda da birkaç hafta sonra tam iyileşme olmuş. Elhasıl yüz felci sıkıntısı şimdilik bir kent efsanesinden ibaret üzere görünüyor.
SORU 14: AĞIR ALERJİK REAKSİYONLAR OLABİLİYOR MU?
Her aşıda olduğu üzere BioNTech aşısından sonra da çok az sayıdaki olayda birdenbire ortaya çıkabilen ağır alerjik tepkiler (anaflaksi) gözlenmiş. Ancak bunlarda da belirli tıbbi tedaviler yapıldıktan sonra tam düzelme sağlanmış. Bununla birlikte BioNTech aşısı için de “herhangi bir ağır alerjik tepki oluşmayacağına dair garanti vermek” prensip olarak hakikat ve mümkün değil.
SORU 15: BIONTECH KISIRLIK YAPABİLİR M?
BioNTech aşısının kısırlık yapabileceği efsanesi yanlış bir değerlendirmeden kaynaklanıyor. Bu yanlış değerlendirmenin, daha doğrusu kent efsanesinin nedeni de “yeni koronavirüsün Spike proteinini oluşturan kısa bir aminoasit dizisinin anne karnındaki ceninin gelişiminde yaşamsal ehemmiyete sahip olan plasentadaki (eş) ‘syncytin’ isimli proteinle yapısal olarak benzeşiyor olması”. Lakin uzmanlar bu benzerliğin kısırlığa yol açabilecek tehlikeli bir bağışıklık yansısını tetiklemek için kâfi olmayacağı düşüncesindeler.
SORU 16: GEBELER VE EMZİREN BAYANLAR DA AŞILANABİLİR Mİ?
Her aşıda olduğu üzere BioNTech aşısı da birinci denemelerde gebeler ve çocuk emziren bayanlarda kullanılmadı. Lakin daha sonraki deneyimler ve bilgiler BioNTech aşısının anneler ve bebeklerde yaratacağı risklerin COVID-19 enfeksiyonunun yaratabileceği risklerden çok daha düşük olduğunu gösterdi. Bu nedenle aşı özel durumlar hariç hamileliğin birinci 3 ayından sonra ve çocuğunu emziren annelerde de kullanılabiliyor.
SORU 17: COVID-19’U GEÇİRENLER DE BU AŞIYI YAPTIRABİLİR Mi?
Daha evvelce COVID-19 enfeksiyonunu geçirip iyileşen bireylerin BioNTech aşısı yaptırmak için ortalama 6 ay beklemeleri tavsiye ediliyor. Bu süreyi takiben uygulanacak tek doz BioNTech aşısının da bu bireylere kâfi bağışıklık gücünü sağlayacağı kabul ediliyor.
Haber7
