Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak Lübnan’da yaşanan aksiliklerle ilgili ayrıntılı değerlendirmelerde bulundu.
İşte Kızıltoprak’ın, Lübnan ile ilgili kaleme aldığı o yazı;
100 yıl evvel Fransız işgal ve manda idaresinin kurduğu mezhebe ve etnik kümeye dayalı iktidar paylaşım sistemi, 1975-1989 ortasında süren 15 yıllık iç savaş ve akabinde revize edilen siyasal yapı ile sürdürülen 30 yıllık ekonomik nizam, Lübnan’da 2019 yılından itibaren halk tarafından sokaklarda ve meydanlarda protesto ediliyordu. Halk yıllardır süren yolsuzluğa prim veren ekonomik ve siyasal sistemden hesap sorarken siyasetçiler ilişkin oldukları mezhep ve etnik kümenin kendilerine sağladıkları servet ve makamları kaybetmeme telaşından öteki bir duyarlık göstermiyordu. Lübnan Fransız manda rejimine dayanan siyasal yapının problemlerinden kurtulamadığından toplumsal, siyasal ve ekonomik problemlerini çözemiyor.
ÖTEKİLERİN SIĞINAĞI
Lübnan, tarihte Cebel-i Lübnan diye isimlendirilen bölgesi sebebiyle öne çıkmıştır. Çağdaş Lübnan devleti, kuzey ve doğu hudutlarıyla Suriye, güneyde ise İsrail’e komşudur. Ülkenin batısında Akdeniz’e açılan kıyı şeridi yaklaşık 215 km uzunluğundadır. Lübnan’ın denizden Şam’a kadar uzanan topraklarında yer alan Bekaa vadisi doğal bir korunak üzere siyasal ve dinî azınlıkların sığınağı olmuştur. 7. asrın sonlarında, bugünkü Maruni kilisesinin kurucu rahipleri Doğu Roma Ortodoks Kilisesi ile çatışınca burada uzlete çekildiler. Fâtımîler evresinde 11. asırdan sonra İslam’ın farklı yorumlarına sahip Dürzî ve Şiî kümeler Fâtımîler devranında bu bölgeye yerleşme imkanı buldu.
Fransa ve Katolik Kilisesi’nin Lübnan’daki Hıristiyanları desteklemesi esasen misyonerlik faaliyetleriyle başlamıştır. Lakin, Fransızlar Lübnan’daki Maruniler ile bağlarını Haçlı Seferlerine kadar indirmektedir.
Kırım Savaşı (1853-1856)’nın da nedenleri ortasında yer alan bölgeye dışarıdan dinî gerekçeli müdahaleler, Lübnan’da Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim’in Memluk hükümdarı Kansu Gavri’yi 24 Ağustos 1516 Mercidabık Savaşı’nda yenmesinden sonra tesis ettiği uzun barış periyoduna darbe vurmuştur.
Kudüs ve Doğu Akdeniz üzerinde hesapları olan Fransa’nın Marunileri kışkırtması bölge barışını yıkmıştır. 1860’da Dürziler ve Maruniler ortasında meydana gelen çatışmada, 11 bin kadar can kaybı yaşandı. Dağlık Lübnan’daki bu iç savaş, bir ticari kriz anında Osmanlı ıslahatlarına ve Avrupalıların bu ıslahatlarla ilişkili olan çıkarlarına muhalefetin bir tabiri idi. Fransız kuvvetleri, Marunileri korumak mazeretiyle Beyrut’a girdi. Avrupalı güçlerin diplomatik müdahalesiyle Dağlık Lübnan’da özel bir rejimin kuruldu. Asayişinin kendi jandarması tarafından sağlanacağı ve özel bir vergi sisteminin uygulanacağı Dağlık Lübnan Sancağı Beyrut, Sayda ve Trablusşam’ı kapsamıyordu. 1864’te küçük değişikliklere uğrayan bu statüsü Birinci Dünya Savaşı sonlarına kadar sürdü.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Fransa, İngilizlerle yaptıkları saklı 1916 Sykes-Picot mutabakatı uyarınca Suriye ve Lübnan’ı işgal etti. 1920’de Lübnan bölgesini Şam’dan büsbütün ayıran Fransa her iki taraftan da yansılar aldı. Buna karşın Lübnan, Fransa’nın manda rejimiyle kurduğu sitem çerçevesinde kalarak 1943’te bağımsızlığını duyuru etti. Lübnan’daki rejimde Cumhurbaşkanı Maruni, Başbakan Sunni, Meclis Lideri Şii. 18 etnik ve mezhepsel küme kendilerine ayrılan kotalarla meclis ve hükümette temsil ediliyor. Fakat nüfus yapısı 100 yıl evvel kurulan sistemi bozuyor. Bu yüzden 1932’den beri nüfus sayımı yapılmıyor. Nüfus sayımı yapılmadığından sistemi elinde tutan siyasal seçkinlerin toplumsal dayanağı tam olarak bilinmiyor. 21. Yüzyılda ortaçağ cemaat yapısını müdafaayı önceleyen siyasal sistem gençlere itimat vermiyor.
Osmanlı Devleti vaktinde İstanbul limanından sonra en işlek liman olduğundan en fazla gümrük vergisinin alındığı Beyrut Limanı, bağımsız Lübnan evresinde Arap-İsrail savaşları, Lübnan’daki iç savaşlar ve bölgedeki kaos nedeniyle istikrarlı büyümeden daima uzak kaldı. Tahminen 150 bin cana mal olan 1975-90 iç savaşı, Soğuk Savaş ile eş vakitli olarak bittikten sonra Lübnan’da tazelenen barış umutları da boşa çıktı.
Suriye, büyük güçlerin takviyesiyle 1976 yılında Lübnan’ı işgal etti. 1976’dan 2005’e kadar Lübnan’ın dış siyasetini ve iç siyasetini yönlendiren Suriye 2005 yılında Başbakan Refik Hariri’ye düzenlenen suikastin sorumlusu olarak suçlandı. Suriye uluslar ortası toplumu ikna edici açıklamalar yapamayınca askerlerini çekmek zorunda kaldı. Suikast sonrasında Suriye üzere İran da itibar kaybına uğradı. Lakin İran’ın desteklediği Hizbullah bilhassa İsrail’in 2006 yılındaki saldırısına karşılık vererek güçlenerek yoluna devam etti. 2018’deki seçimlerden sonra Hizbullah tekrar güç kazandı. Hizbullah’ın İsrail’e karşı itibar kazanması Lübnan içindeki taraftarlarının sayısını artırdığı üzere maddi imkanlarını da güçlendirdi.
PANDEMİ VE KİLİTLENEN REJİM
Lübnan iktisadı öteden beri turizm ve bankacılık kesimine bağlı idi. Bankalar son 30 yılda ayakta kalan ve kar eden tek sektörel kurum oldu. Farklı etnik ve mezhep temsilcisi durumundaki siyasal kümeler, devletin kaynak ve imkanlarını paylaşıp zenginleştiler. Refahın adil paylaşımı, istihdama katkı ve sürdürülebilir bir ekonomik nizam yerine, bağlı oldukları topluluklara toplumsal yardımlar yaparak kendi meşruiyetlerini güçlendirme yoluna gittiler.
Lübnan bankacılık sisteminin başta gelen iki destekçisi ve kaynak sağlayıcısı Fransa ve Suudi Arabistan oldu.
2005 yılında Refik Hariri’nin kanlı bir suikast sonucu hayatını kaybetmesiyle derinleşen siyasal kriz, 2008’de global boyutta yaşanan ekonomik kriz ile 2011’de başlayan Suriye iç savaşı Lübnan’ın turizm ve bankacılık sistemine dayanan iktisadını iyice bozdu. 2014’de petrol fiyatlarının düşmeye başlaması Suudi Arabistan’dan gelen kaynakların azalmasına sebep oldu. Ayrıyeten, Körfez ülkelerinde personel olarak çalışan Lübnanlıların gönderdikleri döviz de düştü. Hizbullah’ı gaye alan fakat Lübnan’ın tümünü etkileyen ABD ambargosu da ekonomiyi felç eden olumsuz faktörlerdendir.
Bankalara takviye vermeyi bırakan ABD, Fransa ve Körfez ülkeleri ekonomik sarsıntıyı toplumsal sarsıntıya dönüştürdü. Lübnan’daki tertip, Covid-19 ortamında iyice işlemez hale geldiği için bir ihtilal coşkusuyla bir ortaya gelen halkın kurduğu platformlarda yargılanmaya başladı. Vakitle siyasi nizama karşı duyulan öfke siyasetçileri sokağa çıkamaz hale getirdi.
Lübnan Lirası Ekim 2019’da başlayan protestolardan bu yana büyük bedel kaybına uğradı. Hükümet kuru sabitleyerek ithalata dayanan pazardaki enflasyonu denetim altına alacağını hedefledi. Lakin, 1 ABD doları, bin 500 Lübnan lirasına karşılık olarak sabitlense de hür piyasada bunun 5 katını aşan oranda süreç görmeye başladı. Buna bağlı olarak tüm besin ve tüketim eserlerinin fiyatları arttı.
DOĞU AKDENİZ’DEKİ HAKKI
Lübnan’ın yapısal meselelerinden biri de dış borçlarıdır. Küçük bir ülke lakin büyük bir borç yükü altında halk ezilmektedir. Borcu borç ile ödemeye çalışan ülke idaresi 92 milyar doları aşan borç ile ekonomiyi çevirmeye çalışıyor. Yolsuzluklara göz yumarak kullanılan dış kaynaklar ekonomik bakımdan ülkeyi iflasa sürükledi. 2020 yılında vadesi gelen 4,6 milyar dolarlık eurobond tahvil senetlerinin ödemelerini yapamayacağını duyurarak tarihinde birinci sefer temerrüde düştü. Uzmanlara nazaran Lübnan iktisadı hemen 20 milyar dolarlık bir krediye muhtaçlık duyuyor. 2018’de Paris’te düzenlenen “CEDRE” konferansında 11 milyar dolarlık bir dayanak kelamı alındı. Fakat, taraflar ortasında bir ekonomik ıslahat paketi üzerinde mutabakat olmadığından bu kredi kaynağı mutlaklık kazanmadı. Tıpkı biçimde IMF ile yapılan görüşmeler de sonuçsuz kaldı. İşte bu ekonomik krizin üstüne gelen Beyrut Limanı’ndaki patlama ülke iktisadına büyük ziyanlar verdiği üzere, tahıl, besin ve ilaçların depolandığı alanları da yok etti. İthalata dayalı ilaç, hijyenik ve besin eserleri gereksinimi Covid-19 ortamında insanların hastalığa yakalanma riskini artırıyor. Bu yüzden beşerler hastanelerde ilaçsız kaldıkları için hayatlarını kaybediyor.
Lübnan hükümet sistemi ülke içinde istikrarı ve huzuru sağlayamadığı üzere, ülkenin 215 km uzunluğundaki kıyılarında münhasır ekonomik bölgesini kapsayan alanlarda doğalgaz kaynakları olması ihtimal dahilindedir. Lakin bu kaynakları kendi çıkarları doğrultusunda kullanması ne kadar mümkündür?
SİYASAL SİSTEM ÇÖKTÜ
Lübnan, tarihinin en acıklı günlerini yaşıyor. Halk ekmek ve iş kederinde iken Beyrut Limanı’ndaki patlama ile bir sefer daha görüldü ki, ekonomik ve siyasal sistem çöktü. Hükümet, borçlarını ödeyemez haldeyken yeni borç bularak ekonomiyi canlandırma noktasındaki umutlar tükenmeye başladı. Kayda kıymet bir yeraltı madeni ve güç kaynağı olmayan Lübnan halkı için Doğu Akdeniz’deki güç kaynakları umut olabilir mi? Doğu Akdeniz’de birinci sefer doğalgaz rezervleri bulununca, 2009 yılında İsrail Lübnan’a ilişkin alanlarda da arama yaptı. Lübnan ile kendi lehinde bir MEB mutabakatı yapma emelindeki İsrail, Beyrut Limanı patlamasından sonra daha elverişli bir ortam elde etti. Lübnan’da Fransız manda rejimine dayanan mezhep ve etnik kümelerin özel çıkarlarına hizmet eden lakin halkı bölen ve birbirine düşman eden siyasal rejim masaya yatırılmadan topraklarında ve deniz alanlarındaki haklarını koruyamayacaktır ve halkının refah ve huzurunu sağlayamayacaktır.
Haber7
