İran’da 18 Haziran’da düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçimlerini muhafazakar siyasetçi İbrahim Reisi kazandı. 3 Ağustos’ta Hasan Ruhani’den misyonu devralması beklenen Reisi’nin ismi, gelecekte ülke başkanı Ali Hamaney’in makamına geçmesi mümkün isimler ortasında yer alıyor.
Ekonomik, toplumsal ve çevresel sıkıntılar üzere sorunları çözme vaadiyle iş başına gelen Reisi’nin bölge ve yakın komşuları başta olmak üzere dünya ülkeleriyle ilgiler bağlamında atacağı adımlar merak ediliyor.
AA muhabirine konuşan ABD’nin Virginia eyaletindeki George Mason Üniversitesinde konuk araştırma vazifelisi, İranlı Milletlerarası Bağlantılar Uzmanı Dr. Ümit Şükri, İran’ın Türkiye’yi kaybetmemek için Ankara’nın dış siyaset tercihlerine kıymet vermesi gerektiğini söyledi.
“TÜRKİYE’NİN GÜÇ SİYASETİ, DIŞ SİYASETİNDE ÇOK GÜÇLÜ BİR ROL OYNUYOR”
Şükri, “Türkiye’de AK Parti ülke idaresine geldikten sonra kaynak çeşitlendirme konusunda çok güçlü adımlar atıldı ve güç altyapısına yönelik değerli yatırımlar yapıldı. İran, Türkiye’yi kaybetmek istemiyorsa, Ankara’nın dış siyaset tercihlerine kıymet vermelidir.” sözlerini kullandı.
Türkiye’yle İran ortasındaki ticaret hacminin geçen yıllarda çoğunlukla İran’ın lehine olduğunu hatırlatan Şükri, Karadeniz’de bulunan gazın çıkartılması sonrasında bu istikrarın Türkiye lehine değişeceğini vurguladı.
Şükri, kelamlarına şöyle devam etti:
“Türkiye’nin güç siyaseti, dış siyasetinde çok güçlü bir rol oynuyor. Komşu ülkelerle güç alakaları, ülkenin dış siyasetinde katalizör üzere davranıyor ve Türkiye’nin bölgede elini güçlendiriyor. İran ve Türkiye’nin Suriye’deki çıkarları zıt düşüyor. İran’ın, Türkiye piyasasını kaybetmek istemiyorsa Ankara’nın dış siyaset tercihlerine kıymet vermesi ve Türkiye’nin istediği şartlarda doğal gazı vermesi gerekiyor.”
“AYNI SİYASET ÜÇ AŞAĞI BEŞ ÜST DEVAM EDECEKTİR”
Şükri, Reisi’nin gelmesiyle İran’ın dış siyaset ve güç siyasetinde bir değişiklik olmayacağını savundu.
Ülkenin dış siyaset kararlarının hükümet değil ülkenin başkanı (Hamaney) tarafından belirlendiğine dikkati çeken Şükri, “İran’ın 1979 ihtilalinden evvel günlük petrol üretimi 5 milyon 700 bin varildi. Yaklaşık 42 yıl geçmesine karşın İran hala bu sayıları yakalayamadı. İran dünyanın ikinci en büyük doğal gaz rezervine sahip. Dört yıl sonra dünyanın doğal gaz piyasasının yüzde 10’unu elde etmesi gerekiyordu ancak şu an yüzde 1 bile değil.” dedi.
İranlı uzman, Reisi’nin güç siyasetine dair de şunları aktardı:
“Aynı siyaset üç aşağı beş üst devam edecektir. İran’ın güç kaynağı, ülke iktisadını geliştiren ve halkın refahını artıran bir güç kaynağı haline gelmezse Tahran idaresi doğal kaynaklardan istifade etme talihine sahip olmayacak. Yaptırımlardan ötürü İran’ın petrol piyasasındaki hissesini Rusya ve Arap ülkeleri aldı.
Tahran idaresi dış siyasetini değiştirmezse bunu geri alması çok sıkıntı görünüyor. İran’ın güç siyasetinde bir değişiklik beklemiyorum. Lakin İran, güç siyasetini gücüne güç katmak için kullanmayı düşünürse o vakit bir değişiklik görebiliriz ki bunu da uzak bir ihtimal olarak görüyorum.”
“YAKINDA NÜKLEER MUAHEDE İMZALANABİLİR”
Yakın gelecekte ABD’yle nükleer muahede imzalanacak mı? halindeki soruya da Şükri, “ABD de Joe Biden seçimi kazanmadan evvel birkaç defa bunu vurguladı. Birinci evvel iklim değişikliğini içeren Paris Mutabakatı’na, daha sonra nükleer muahedeye dönecek. Nükleer muahede yüzde yüz imzalanacak fakat bu ne Manevî ne de Reisi’nin başarısı olacak” karşılığını verdi.
İranlı uzman, ABD’nin önceliğinin Çin ve Rusya olduğunu tabir ederek, bu nedenle Washington idaresinin Orta Doğu’ya değil daha çok Asya-Pasifik’e odaklanmak istediğini savundu.
Şükri, “Biden’ın önceliği nükleer mutabakata dönmek. Böylelikle Çin’in yükseliş suratını düşürmeye çalışacak” tabirlerini kullandı.
Manevî periyodu bitmeden muahede sağlanacağı öngörüsünde bulunan Şükri, böylece ambargoların bir kısmının kalkacağını ve İran’ın petrol piyasasına dönerek dışarıdaki petrol paralarını tahsil edeceğini öne sürdü.
Şükri şunları kaydetti:
“Yaptırımlar kalktıktan sonra bu paralar halka değil de nükleer faaliyetler, balistik füze ve bölgedeki taşeron örgütlere silah olarak giderse yaptırımlar tekrar geri dönebilir. İran idaresi, halkın ekonomik durumunun çok berbat olduğunu biliyor. Şayet Tahran idaresi dış siyasette güvenlik, balistik füze ve nükleer faaliyetlere dönerse, İran’ın gelecekte durumu iyi görünmüyor.”
TÜRKİYE’NİN IRAK’A ELEKTRİK SATMASI BÜYÜK MUVAFFAKİYET
Bir öteki İranlı Milletlerarası İlgiler Uzmanı Dalğa Hatinoğlu da Türkiye’nin güç konusunda gelecek yıllarda İran olmaksızın yoluna devam edebileceğini söyledi.
Türkiye’nin, İran’ın en büyük elektrik pazarı olan Irak’a elektrik satmaya başlamasını “büyük bir başarı” halinde pahalandıran Hatinoğlu, “Türkiye 4 yıl evvel İran’dan elektrik ithal ediyordu. Artık almıyor. Şu an Türkiye’nin elektrik üretimi çok yüksek. Geçen yıl Türkiye’nin elektrik üretim kapasitesi yaklaşık 4 bin 800 megavat arttı ve bunun büyük bir kısmı yenilenebilir güçten sağlandı. Bu, Türkiye için çok iyi bir gelişmedir.” dedi.
ABD’nin yaptırımlarından sonra Türkiye’nin İran’dan petrol alımını durdurduğunu hatırlatan Hatinoğlu, “Türkiye petrol gereksinimini şu an Irak ve öteki ülkelerden temin ediyor. İran’dan doğal gaz ithalatı devam ediyor lakin ikili mutabakatlara nazaran bu da yaklaşık 5 yıl sonra sona erecek.” diye konuştu.
“İRAN’IN TÜRKİYE’YE GEREKSİNİMİ VAR”
Türkiye’nin 2018 yılında İran’dan, 7 milyar 863 milyon metreküp doğal gaz ithal ettiğini ve geçen yıl bu sayının yaklaşık 5,3 milyar metreküpe düştüğünü hatırlatan Hatinoğlu şunları söyledi:
“Türkiye’yi Karadeniz havzasındaki doğal gaz keşfinden ötürü kutluyorum. Türkiye önümüzdeki yıllarda 10 milyar metreküp doğal gaz gereksinimini oradan karşılayabilecek. Bu sayı, Türkiye’nin İran’dan yıllık aldığı doğal gaz ölçüsünden daha çok.
Önümüzdeki yıllarda Türkiye, güç konusunda İran olmaksızın yoluna devam edebilir. İran, Türkiye’yi bölgede güç nakil güzergahı olarak önemsemelidir. Bu türlü yapmaz ise bilinmelidir ki Türkiye’nin İran’a gereksinimi yoktur. Tersine İran’ın Türkiye’ye muhtaçlığı vardır. Onun için İran, Türkiye’yle ticari alaka ve iş birliklerini gözden geçirmelidir.”
“İRAN SURİYE’YE PARASIZ PETROL GÖNDERİYOR” SAVI
Tahran idaresinin Suriye’ye Esed rejimini desteklemek için fiyatsız petrol gönderdiğine dair tezlerle ilgili de konuşan Hatinoğlu, “Dünyada gemileri izleyen şirketlere nazaran İran Suriye’ye günlük 35 bin ile 50 bin varil ortasında ham petrol sevkiyatı yapıyor. Nakliye gemilerinin hiçbiri İran devletine ilişkin değil. Hepsi İran İhtilal Muhafızları Ordusuna yakın kişi yahut şirketlere ilişkin.” sözlerini kullandı.
İran’ın geçen yıl toplam petrol ihracatının günlük 350 bin varil civarında olduğunu öne süren Hatinoğlu, şunları aktardı:
“Aynı yıl Çin, İran’dan Çin gümrük kayıtlarına nazaran günlük 80 bin varil lakin tanker izleme merkezlerinin bilgilerine nazaran ise 320 bin varil almıştı. Çin’in aldığı 80 bin varil, Tahran hükümetinden direkt aldığı ölçü. Öbür tarafını ise Irak, Umman, Birleşik Arap Emirlikleri, Malezya, Endonezya üzere aracılarla Çin’e satmıştır.
İran hükümetinin bütçesine baktığımızda 5 milyar dolar petrol geliri görünüyor. Geçen yılki petrol fiyatlarına nazaran 320 bin varilin mali bedeli yaklaşık 5 milyar dolardı. Ama Suriye’ye gönderdiği (30 bin varilin karşılığı) yaklaşık 500 milyon dolar görünmüyor. Bu durumda İran’ın, Suriye’ye ücretsiz petrol gönderdiği ortaya çıkıyor.”
Petrol tankerleri izleme şirketlerine nazaran, aktüel toplam petrol ihracatı sayılarını paylaşan Hatinoğlu, “Son bilgilere nazaran İran’ın petrol ihracatı günlük 700 bin varil civarındadır. Bunun 650 bini Çin’e, yaklaşık 50 bin varili de Suriye’ye sevk ediliyor. Diğer bir ülke almıyor. Çin’e yapılan satışın büyük bir kısmı Irak, Endonezya ve Malezya üzere ülkelerin gemilerine transfer yapılmak suretiyle ve güya petrol bu ülkelere aitmiş üzere gösterilerek yapılıyor.” biçiminde konuştu.
“REİSİ’NİN GELMESİYLE BİR ŞEY DEĞİŞMEYECEK”
Hatinoğlu, “İran’da iktisat politikayı yönetmiyor. Siyaset ekonomiyi yönetiyor. Şayet İran’da ülke önderi ve muhafazakarlar siyasetlerini değiştirmezlerse güç siyaseti da değişmeyecek demektir.” görüşünü lisana getirdi.
Cumhurbaşkanlığı misyonunu Ruhani’den devralacak Reisi’nin ekonomik istikametten 280 milyar dolar borçla işe başlayacağına işaret eden Hatinoğlu, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Reisi, üç yıl arka arda bütçesinin 3’te biri kadar açık vermiş ve son 2 yılda borcu 2 kattan daha fazla artmış bir devlet teslim alacak. İran devletinin borçları 280 milyar dolar civarında. Yani borçları ulusal gelirin yüzde 40’ı oranında.”
Petrol ihracatının ülke bütçesine katkısının yüzde 60’tan yüzde 10 düzeylerine gerilediğine dikkati çeken Hatinoğlu, ayrıyeten “Enflasyon dünyanın en yüksek düzeyinde. Reisi bu türlü bir hükümeti neden teslim aldı? Zira, İran’da Hamaney’den sonraki ülke liderliği makamına oturacak kişi hazırlanıyor.” görüşünü savundu.
Hatinoğlu, kelamlarını “Reisi, bir taraftan ABD’yle uzlaşma yoluna giderek iktisadın çöküşe gitmemesi için yaptırımların kaldırılmasını sağlamalıdır, başka taraftan bu işten muhafazakarlar rahatsız olmamalıdır. Bu çok sıkıntı bir iş.” diyerek tamamladı.
Haber7
