Her yıl yaklaşık 18 bin geminin geçtiği, Asya ve Avrupa ortasında ticari gemilerin en değerli güzergahlarından Süveyş Kanalı, dünyanın en kıymetli su yollarından biri olarak gösteriliyor. The Ever Given gemisinin kanal içinde karaya oturmasıyla Süveyş Kanalı bir anda tüm dünyanın bir numaraları gündem unsuru oldu. Yeni Şafak muharriri Taha Kılınç’ta bu dünyanın en kıymetli su yolunun tarihine ait kıymetli bir yazı kaleme aldı.
İşte Taha Kılınç’ın o yazısı;
Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Aynelhayat isimli Çerkes cariyesinden dünyaya gelen dördüncü oğlu Saîd, doruktan tırnağa bir Fransız üzere yetiştirilmişti. Fransız mürebbiyelerin elinde geçen bir çocukluğun akabinde eğitimini Paris’te tamamlayan Saîd, 1854’te “Mısır ve Sudan Valisi” sıfatıyla Kahire’de idaresi ele aldığında, sözün tam manasıyla iktidara Fransızlar gelmiş oluyordu. Hakikaten hukuktan iktisada, dış siyasetten toplumsal problemlere, 1863’teki vefatına kadar Saîd Paşa’nın bir kulağı Paris’teydi. Paşa, kâğıt üzerinde Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı bir vali olsa da, aslında Mısır fiilen Osmanlı’nın elinden çıkmış, Avrupa’nın dümen suyuna girmişti. Balkan kökenli bir hanedan olan Kavalalılar, kendilerine ilişkin olmayan bir ülkeyi Avrupalılara pazarlıyordu.
Fransız işadamı ve diplomat Ferdinand de Lesseps, 30 Kasım 1854’te Saîd Paşa’yla yaptığı uzun görüşmede, Kızıldeniz’le Akdeniz’i birbirine bağlayacak bir kanalın inşası için imtiyaz elde etmeyi başarmıştı. Küçük rötuşlarla 1856’da yenilenen imtiyaz muahedesi çerçevesinde hazırlanan projenin operasyon merkezi Mısır’ın İskenderiye kentinde bulunurken, idare ofisi ise Paris’teydi. Ferdinand de Lesseps, sonraki iki yılı finansman arayışı içinde geçirdi, fakat işi hiç de kolay değildi. İngiltere Başbakanı Lord Palmerston, gelecekteki resmî ismiyle Süveyş Kanalı’nın inşasına bütün gücüyle karşı çıkıyordu. Projeyi küçümseyen, kanalı da kullanışsız ve çok masraflı bir hayal olarak gören Palmerston’ın yorumlarını İngiliz diplomasisi ve basını da tekrarlıyordu. Londra’yı bu türlü davranmaya sevk eden temel sebep, ana ticaret yolları üzerindeki İngiliz hâkimiyetinin sarsılacağı kaygısıydı.
Paris-Kahire-İstanbul-Londra sınırında mekik dokuyarak projeyi hayata geçirme teşebbüslerini sürdüren Ferdinand de Lesseps, sonunda kanalın imali ve işletimi için kurulacak şirketin paylarını kamuya arz etmeye karar verdi. 5 Kasım 1858’de başlayan arza İngiltere, Rusya, Avusturya ve Amerika Birleşik Devletleri’nden talep olmayınca, Fransızlar ve Mısırlılar payları paylaştı. Yüzde 50’yi Ferdinand de Lesseps ve ortakları aldı, yüzde 44 Saîd Paşa hükümetinin oldu, kalan paylar de şahıslar tarafından satın alındı. 15 Aralık 1858’de resmen kurulan Süveyş Kanalı Şirketi, sonraki yıl kanalın imaline başladı. Altı yılda tamamlanması planlandığı halde iş kazaları, teknik zorluklar ve salgın hastalıklar nedeniyle verilen mecburî ortaların akabinde, Süveyş Kanalı 17 Kasım 1869’da, Mısır’ın yeni hâkimi Hıdiv İsmail Paşa’nın himayesinde düzenlenen görkemli bir merasimle açıldı.
İngiltere, Süveyş Kanalı projesinde sergilediği öngörüsüzlüğün ve bönlüğün bir benzerini 1932’de de sergiledi:
Suudi Arabistan Hükümdarı Abdülaziz, o yılın mayıs ayında oğlu Prens Faysal başkanlığında bir heyeti, İngilizleri ülkesinde petrol aramaya ve bulunursa birlikte işletmeye ikna etmek için Londra’ya göndermişti. Heyette bulunan, Kral’ın özel danışmanı Fuad Hamza Beyefendi, İngiliz hükümet temsilcisi Sir Lancelot Oliphant’a sıkıntıyı açtı. Hamza Bey’in “Amerikalılar, bizim ülkemizde de petrol bulunabileceği istikametinde rapor hazırladı. Hükümdarımız, bu işi İngilizlerle yapmak istiyor. Lütfen bize 500 bin sterlin kredi verin. İngiliz şirketleri de petrolü aramak için çalışmaya başlasın” kelamlarına, Oliphant’ın karşılığı kibirli ve netti: “Bizim şirketlerimiz, İngilizlerin hazırlamadığı raporları temel almaz. Ayrıyeten, bu türlü az bilinen bir ülkeye sermaye gömeceklerini de zannetmiyorum.”
Suudi heyeti Londra’dan Arabistan’a eli boş dönse de, Amerikalılar boş durmamıştı. 1938’de ABD’li bir konsorsiyum tarafından Suudi Arabistan’da birinci petrol rezervleri keşfedildiğinde, bu “az bilinen” ülkenin, devasa bir petrol denizinin üstünde oturduğu da ortaya çıkacaktı. İngilizlere öfkesi geçmeyen Kral Abdülaziz, 14 Şubat 1945’te ABD Lideri Franklin D. Roosevelt’le yaptığı ünlü görüşmede, ülkesinde petrol arama, çıkarma ve pazarlama imtiyazını Amerikalılara verecekti. İşin değişik yanı, Abdülaziz-Roosevelt görüşmesinin, Süveyş Kanalı’na demirlemiş bir Amerikan savaş gemisinde gerçekleşmesiydi.
Tarih, gülünç sürprizlerle doludur.
Haber7
