Tarihçi İlber Ortaylı, Hürriyet gazetesindeki yazısında İstanbul’daki yangınların tarihi eserler için oluşturduğu tehlikeyi yazdı. Ortaylı’nın yazısı şöyle:
Ne yazık ki (İstanbul’da) camilerimizin etrafındaki ahşap yapılar geçmişte olduğu üzere bugün de tehlike teşkil ediyor. Son yangın Tahtakale’de çıktı. Yanı başında 16’ncı asrın ünlü yapıtları var. Bilhassa Tahtakale, İstek Paşa yokuşu ve Küçükpazar, merdivenaltı sanayi yüzünden risk altında.
İstanbul yangınları tarihte meşhurdur. Maalesef 16., 17. ve 18. yüzyıllarda büyük tahribat yapan, kentin büyük kısmını götüren yangınların gerisi 19. yüzyılda da kesilmemiştir. Tanzimat’ı ilan eden padişahın ve Mustafa Reşid Paşa gibi devlet adamlarının kıymetli bir amacı vardı: Kentlerimizi ancak hassaten payitahtı kâgirleştirmek. Resmi binalarda Babıâli’den başlayarak, ki bu Başbakanlık ve Dışişleri Bakanlığı’nı içerirdi, Defterdarlık, akabinde Maarif-i Genele, Sıhhiye, 19. yüzyılda birinci Meclis-i Genel, birtakım okullar, Sultanahmet Meydanı’ndaki Defter-i Hakanî (Tapu Kadastro), Ticaret ve Maadin Nezareti (bugün rektörlük yakın vakitlerde Ticaret Akademisi) üzere sayısız bina yine kâgir olarak yapılmıştır. 19. yüzyılın ünlü mimarlarından Fossati biraderlerin de imzasını taşıyan kimi binalara İran Sefareti de katıldı.
DIŞI KÂGİR İÇİ AHŞAP
Beyoğlu ise kâgirdi ama bu yangını önleyemedi, zira kentin büyük kısmı hala ahşaptı ve kâgir binaların da iç yapıları maalesef ahşap aksamlıydı. Yangınlar geçen asırlarda olduğu üzere 19. hatta 20. yüzyılda büyük Aksaray yangınında olduğu üzere yüzlerce haneyi kül etti, içindeki Osmanlı medeniyetinin toplumsal hayatımızın göstergesi olan birçok el işleri, sanat yapıtları, mobilya ve alışılmış ki kütüphaneler tarumar oldu. Kâtip Çelebi’nin ünlü kütüphanesinden eser yoktur. Bütün asırlar uzunluğu yangınlara dayanan yalnızca Topkapı Sarayı’nın kütüphanesidir. Bu nedenle 18. asırda kütüphaneler hızla kâgire çevrildi. Ragıp Paşa, Atıf Efendi, Çemberlitaş üzere. Süleymaniye Kütüphanesi Kanuni Sultan Süleyman’ın ve Mimar Sinan’ın bir armağanıdır.
RAHAT UYUNAMAZ
Ne yazık ki camilerimizin efradındaki ahşap yapılar o gün olduğu üzere bugün de bir tehlike teşkil ediyor. Bunlardan “Taş yapıya ne olur” demeyin, ünlü Fatih Camii 18. asır sarsıntısında yıkıldı ancak zelzelenin dışında yangınlarda minare külahları tutuşan, etrafındaki kimi külliye kısımları yanan mescitler vardır. Şu sıra son yangın Tahtakale’de çıktı. Yanı başında 16. asrın ünlü yapıtları var. Bunlar bugün yangına karşı korunaklı lakin çarşıların görünümü hiç de beğenilen değil. Oralarda da yangından büyük ziyan görülebiliyor.
Bilhassa Tahtakale, İstek Paşa Yokuşu ve Küçükpazar üzere yerler maalesef merdiven altı sanayi dediğimiz, çeşitli kimyasal unsurların depolandığı, plastik hammaddesinin bulunduğu, kullanıldığı yerler durumundadır. Buralarda alışılmış tüpgazın kullanılması da hiç tavsiyeye şayan bir durum değil. Bütün bunlara karşı hangi önlemlerin alındığını belediyenin açıklaması gerekir. Göreceksiniz ki pek rahat uyunacak durum yok. Ayrıyeten Kapalıçarşı’nın etrafındaki sokaklar olağanüstü dar, betonlaşan Tavukpazarı kısmında de öyledir. Bu sokakları genişletme imkânı yok, özellikle Haliç’le Süleymaniye ortasındaki bölgede dar sokakları açmanın ananeyle pitoresk görünümle çelişeceği açık. Bu nedenle sokakların kâgirleşmesi lazım ve yapı müsaadeleri buna nazaran verilmelidir.
KIPIRDAMA NİYETİ YOK
Her işkolunun her yerde çalışması caiz değil. Maalesef altın atölyelerinde olduğu üzere kendilerine sur dışında yer gösterilenlerin bile yerlerinden pek kıpırdamaya niyetleri yok. Oralarda kentin su altı kanallarının kimyasal artıklarla kirlendiği bunun yalnızca zehir değil, tıpkı vakitte tahribat yarattığı yıllar evvel tartışılmıştı. Birçok zanaat kısımları 16. asırdakilerle birebir ismi taşısalar da birebir şey değiller. Zira kullandıkları gereç tahripkâr. Bütün bunların üzerinde birinci anda duruluyor. Yer değişimi için faaliyete geçiliyor, seçimi beğenmiyorlar. Geriden da bir edebiyat başlıyor: Perşembe Pazarı’nda vantilatör veyahut ziraat gereci satılmayacak mı? Kapalıçarşı’da altın işlenmeyecek mi diye sızlanma başlıyor.
TEKRAR İHYA EDİLMELİ
Bütün Küçükpazar semti, Süleymaniye’nin eteklerindeki ahşap yapılar, özellikle Tahtakale semtinin elden geçirilmesi, klasik 18. asır taş yapı şeklinde tekrar ihya edilmesi yahut kâgir yapıların yangına karşı destekli hale getirilmesi kural. Yangını söndürecek itfaiyemiz ve gözü pek itfaiyecilerimiz var. Lakin bu onların hayatının kaybına aldırış etmeden bildiğimizi okumayı affettirmiyor.
OSMANLI’NIN İTALYA’YA SEFERİ
Fatih’in 1461 yılında Karadeniz’de Pontus üzerine Gedik Ahmed Paşa’yı görevlendirerek yaptığı sefer zaferle sonuçlandı; Trabzon Rum İmparatorluğu ilhak edildi. Bu seferin getirdiği külfet ve oyalanma Fatih’in İtalya üzerindeki planlarını yavaşlatmış görünüyor. Tahminen de Türk tarihinin ve Fatih’in İtalya’daki projelerinin önlenmesi için bir geciktirmeyi teşkil etmiştir. 1480 yılında Fatih, Gedik Ahmet Paşa’yı İtalya seferiyle görevlendirdi. Paşa, Arnavutluk’ta Avlonya’yı üs olarak kullandı. Dahası Adriyatik’te İtalya’nın en uç noktasındaki, topuktaki Puglia eyaletine ve Otranto’ya çıkış için Adriyatik’te birtakım Ion adalarını da bu ortada fethetmiştir.
HIZLI KUŞATMA VE FETİH
Gerçekten bundan ötürü temmuz ayında Avlonya’dan hareket eden donanmanın 28 Temmuz’da Apulya’ya çıkışı üzerine Napoli Kralı I. Ferdinand’ın elinde olan Otranto’nun 11 Ağustos’ta ele geçirildiği görülür. Hızlı bir kuşatma ve fetih hareketidir. Burada Osmanlı toplarının Güney İtalya karşısındaki üstünlüğü de görülür. Elbet ki kentte direnen ileri gelen kumandanlar idam edildi, bir kısmı esir alındı. Otranto üzerindeki tarihi kayıtlar efsane konusu olmuştur. Şahsen yakın vakitlerde Lecce ve Salerno üniversitelerinde katıldığım bir sempozyumda bile bunu tespit ettim.
CEM SULTAN TARAFTARI
Gedik Ahmed Paşa, Fatih’in Gebze sahrasındaki muhtemelen zehirlenerek vefatından sonra derhal merkeze döndü ve kentin asayişini Hayrettin Bey’in komutasındaki 8.000 askere bıraktı. Avlonya’da daha kuzeye gerçek ilerlenecek seferi planlıyordu. Fatih’in vefat haberi yüzünden İstanbul’a geldi. Gedik Ahmed Paşa, II. Bayezid’in taraftarı değildi. Onun, Cem Sultan’ın taraftarı olduğu biliniyordu. Osmanlı ricali ortasında taht değişiminde herkesin tuttuğu bir aday vardır. Bu iş maalesef bir dengesizlik halinde devam edince Osmanlı tarihinin en kıymetli kardeş kavgalarından, daha doğrusu savaşlarından biri oldu.
TAHT REKABETİ, ENGELLEDİ
Otranto’da kalanlar aldıkları kaleyi savunmaya devam ettiler. Ancak savunma güçleşmişti. Bundan öteki Avlonya’daki üs artık kullanılamazdı zira Arnavutlar da isyan halindeydi. Güney İtalya’ya çıkışın tamamlanmaması Osmanlı medeniyet tarihi açısından bir noksandır. Bayezid ilk anda bu seferden vazgeçmiş değildi fakat Cem Sultan ve Bayezid rekabeti artık Osmanlı kuvvetinin İtalya’ya çıkışına engeldi. Papa IV. Sixtus ve Floransa ortasındaki hengame da Otranto’dan sonra durulmuştu. Cem’i Rodos Şövalyelerinden ele geçiren Papa VI. Alexander’ın ise hem Vatikan’ın yıllık bütçesini epey besleyen fidyeyi Bayezid’den alması yalnızca İtalya’yı değil, 20 yıl uzunluğu Endülüs’teki İspanyol ilerlemesinin durdurmak için de bir mahzur teşkil etti. Türk donanması lakin birtakım Endülüslüleri Mağrib’e taşımak için yardımcı olabildi. Kardeşler ortası taht arbedesinin gerçek bir facia olduğunu en kesin biçimde açıklayan bir olaydır.
TÜRKLERLE İLGİLİ İKİ ANI
Fatih, Rodos’u alamamıştı, Macarların elindeki Belgrad’ı da alamamıştı. Bayezid’in bu sıkışık saltanatı boyunca Memluklarla etkin bir formda ilgilenmedi. Yerine tahta geçen torun Yavuz Selim Han ise bilindiği üzere Memluklarla ve İpek Yolu’nun en kıymetli merkezi Suriye, Filistin ve Mısır’la ilgilendi, oraları sekiz yıllık saltanatı boyunca fethetti. Son seferinde niye Rumeli’ye gerçek çıktığı tartışmalıdır. Belki Kanuni’nin yaşaması gereken birtakım deneyimler vardı. Padişahların seferi her vakit açık hedefiyle ilan edilmez. Tıpkı Fatih’in, Gebze’den donanmayı Marmara kıyılarından kullanarak İtalya’ya geçeceği vefatına kadar bir meçhuldü.
İtalya’nın üzerindeki bu Otranto cengi, İtalyan devletleri ortasındaki rekabeti durdurdu. Otranto seferinin başında arbede duruldu. Hatta VI. Alexander’ın israfı bile Bayezid’in ödediği Cem fidyesi yüzünden çözümlenmiştir. 1480 Otranto Seferi İtalya’da Türklerle ilgili iki anı bıraktı. Birincisi Puglia’daki Türk kalıntıları, ikincisi kaledeki 8.000 esirden birçoğunun I. Ferdinand’ın Napoli ordusunda istihdamı konusundaki çok bariz olmayan söylenti fakat asıl entelektüellerin aydınlanma tarihinde İtalyan sanatının, fotoğrafının, kültürünün Fatih’in İtalya’yı fethi yoluyla Türkiye’ye daha süratli girmesi niyeti bu seferle hitama ermesidir.
Haber7
