Elbet ki Türkiye, coğrafik pozisyonu ve tarihi art planı sayesinde, yakın ve uzak coğrafyalarıyla bağlantı kurma konusunda zorlanmayacak nadide ülkelerden biridir. Yirmi birinci yüzyılda teknolojide yaşanan gelişmelerin de tesiriyle, yeni eğilimlerin değişim ve dönüşümü için, evvelki asırlarda olduğu üzere yüzlerce, hatta onlarca yıla dahi gereksinim duyulmuyor. Bu perspektiften bakıldığında, memleketler arası sistemde yaşanan gelişmelerle Afrika kıtasının stratejik kıymetinin artması nedeniyle, Türkiye’nin dış siyaset yapıcılarının da uzun yıllar boyunca sonlu angajman kurulan kıta ülkelerine yönelik siyasetler geliştirmeleri gerekiyor. Bu bağlamda Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 20-22 Temmuz tarihleri ortasında Togo, Nijer ve Ekvator Ginesi’ne gerçekleştirdiği ziyaretler, Türkiye’nin bugüne kadar kurulan bağların somut yansımalarını göstermesi ve Afrika diplomasisindeki derinliğini artırması açısından son derece kritik kıymette.
“DÜNYA 5’TEN BÜYÜKTÜR”
Türkiye’nin birinci diplomatik açılımını 1998 yılında yaptığı Afrika’yla ilgileri, halihazırda işbirliği ve stratejik paydaşlık düzeyine ulaşmış durumda. Dünya siyasetinde görünürlükleri artan Afrika ülkeleriyle işbirliği konusunda, başta Türkiye olmak üzere, kıtada sömürgecilik geçmişi olmayan Çin, Hindistan, Brezilya, Rusya ve Japonya üzere yeni aktörler ortasındaki rekabet giderek artıyor. Bu rekabet ortamında, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın daha adil bir yeni dünya sistemi ülküsünü söz eden “Dünya beşten büyüktür” söylemi, sağlam bir ortak olarak görülen Türkiye’yi Afrika ülkeleri nezdinde müstesna bir pozisyona yerleştirdi.
Türkiye’nin muteber bir ortak olarak görülmesinde, çeşitli Afrika ülkelerinin davetiyle, yaşadıkları meselelerin tahlili konusunda kolaylaştırıcılık ve arabuluculuk yapması, barışı sağlama ve muhafaza operasyonlarına askeri işçi dayanağı vermesinin yanı sıra sağladığı kalkınma yardımlarının, eğitim ve kültür alanlarında imzalanan mutabakatların, ayrıyeten hem kamu hem de sivil toplum inisiyatiflerinin kıtadaki insani kapasitenin iyileştirilmesi konusundaki eforlarının da değerli katkısı bulunuyor.
ZİYARETLERİN TÜRKİYE’NİN AFRİKA DİPLOMASİSİ AÇISINDAN EHEMMIYETI
Türkiye’den Togo, Nijer ve Ekvator Ginesi’ne yapılan diplomatik ziyaretler birinci kere dışişleri bakanı düzeyinde gerçekleştirildi. Bu ziyaretlerde, Togo’da bir Türk büyükelçiliğinin açılacağı haberinin yanı sıra Nijer’de iktisat, eğitim ve kültür alanlarında daha derin işbirliği yapılacağı tarafında iletiler ve Ekvator Ginesi’nde de yeni büyükelçilik binasının hizmete açılacağı haberi verildi. Ayrıyeten her bir ülkeyle iktisat ve eğitim başta olmak üzere farklı alanlarda muahedeler imzalandı.
TOGO
Gine körfezinin kıyısında bir Batı Afrika ülkesi olan Togo Cumhuriyeti, yaklaşık 8 milyon nüfusa ve 37 farklı etnik kümeye sahip. Alman sömürgeciliği periyodunda bir kıyı köyünün ismini alan ülke, günümüzde yaklaşık 55 bin kilometrekarelik bir alana sahip. Togo’nun Atlas okyanusu kıyıları 16-19. yüzyıllar ortasında köle ticaretinin en ağır gerçekleştiği bölgelerden biri. 1885 yılında gerçekleştirilen Berlin Konferansı’yla Alman sömürgesi olarak kabul edilen ülkenin, Birinci Dünya Savaşı’nın akabinde doğusuna Fransızlar, batısına da buraya “Gana” ismini veren İngilizler hâkim oldu. 1946 yılında BM’nin halkın kendi kendini yönetebileceğini öngören San Francisco Antlaşması’nı takiben başlayan özerklik hareketleri 27 Nisan 1960’ta Togo Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla sonuçlandı. Bağımsızlığını kazanmasından, Faure Gnassingbe’nin devlet lideri olduğu 2010 yılına kadar ülke tarihine darbeler, iç siyasi karışıklıklar ve ambargolar damga vurmuştu. En az gelişmiş ülkeler ortasında bulunsa da, Togo’nun son 10 yılda sağlanan siyasi istikrar sayesinde iktisatta süratli bir biçimde ilerleme kaydettiğini söylemek mümkün. CFA frangını (Fransız frangı) kullanan 8 ülkeden biri olan Togo tıpkı vakitte Batı Afrika Iktisat Topluluğu (ECOWAS) üyesi. Başşehir Lome de ECOWAS’ın fon merkezine mesken sahipliği yapıyor.
Türkiye-Togo bağlarına gelecek olursak, iki ülke ortasındaki alakalar bundan birkaç sene öncesine kadar lakin milletlerarası toplantılar vesilesiyle sürdürülüyordu. Yakın devirde ise ekonomik gelişmelerin de tesiriyle, diplomatik bağlar de gelişme eğiliminde. Mevcut durumda Türkiye’nin (Benin’deki) Kotonu Büyükelçiliği Togo’ya, Togo’nun da Berlin Büyükelçiliği Türkiye’ye akredite halde. Bu kapsamda Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun ziyaretinde de gündeme gelen, en yakın vakitte Lome’de bir büyükelçiliğin açılması planı, iki ülke ortasındaki alakaların gelişmesi açısından büyük değer arz ediyor.
Türkiye ile Togo ortasındaki karşılıklı ticaret hacmi yaklaşık 106 milyon dolar düzeyinde. Bunun 96 milyon dolarını besin ve inşaat eserleri yoğunluklu ihracat oluşturuyor. Batı Afrika bölgesindeki büyük bankalara sağladığı çarçabuk merkezlerini Lome’ye taşımalarını sağlayan ve bir hür bölge oluşturarak ülkeye gelen eserlerin yüzde 40’ının buradan bölge ülkelerine dağıtılmasına öncülük eden Togo, dünyanın kıymetli fosfat üreticilerinden biri olmasının yanı sıra tarım ve balıkçılıkta son yıllarda kıymetli gelişmeler kaydetmeyi başararak yükselen Batı Afrika ülkelerinin ortasına girmiş durumda.
Bakan Çavuşoğlu’nun Togo temasları sırasında ayrıyeten “siyasi istişare düzeneği kurulması”, “diplomatik pasaportlara vize muafiyeti”, “diplomasi akademileri ortasında işbirliği mutabakat zaptı” muahedeleri imzalandı. 1992 yılından bugüne Togolu öğrencilere Türkiye’de eğitim almaları için verilen bursların sayısının artırılacağını belirten Çavuşoğlu, ayrıyeten Türk firmalarına Togo’da yatırım yapmaları için teşvik verileceğini de duyurdu. Çavuşoğlu ayrıyeten Togo ziyaretinde, FETÖ okullarının Maarif Vakfı’na devredilmesinden duyduğu memnuniyeti tabir ederek bu örgütün faaliyet gösterdiği her ülkeye yönelik tehlike arz ettiği iletisini verdi.
NİJER
Denize kıyısı olmayan bir Batı Afrika ülkesi olan Nijer, pozisyonu prestijiyle Bilâdüssûdan ve Tevârık (Tuareg) toplumlarının bir ortada yaşadığı bir ülke olarak öne çıkıyor. Bu ülkenin Türkiye’yle olan münasebetleri 16. yüzyılda Osmanlı’nın Trablusgarp’ı İspanyol yayılmacılığından kurtardığı periyoda dayanıyor. On dokuzuncu yüzyılın sonlarına gerçek İngilizler Mısır ve Sudan, Fransızlar ise Senegal’in başşehri Dakar’dan Nijer ve Çad istikametinde ilerleyerek buralarda hak sav ettiler. Takip eden süreçte Osmanlı Devleti Senûsi hareketinin takviyesiyle bölgede yeni bir düzenleme gerçekleştirmeyi dilek etse de devrin kuralları prestijiyle uzak coğrafyalara gerekli yardımları ulaştıramamasından ötürü, bu bölgeler 1912 yılında imzalanan Uşi Anlaşması’yla sömürgeci ülkelerin tesiri altına girdi.
Fransa hem kıyıya uzak olması hem de sert iklim şartlarından ötürü Nijer’e pek ilgi göstermedi. Takip eden süreçte ise Fransa’nın uranyuma bağımlılığı Nijer’in bu ülke nezdinde değerini arttırdı. Bugün Fransa, elektriğinin yüzde 80’ini sağlayan nükleer güç santrallerinin gereksinim duyduğu uranyumun yüzde 50’sini Nijer’den karşılıyor. Ne var ki Nijer’in böylesine varlıklı bir doğal kaynak rezervine karşın kalkınamaması büyük bir çelişki arz ediyor.
Çağdaş periyot Türkiye-Nijer münasebetleri de Afrika’ya açılım ve paydaşlık planları çerçevesinde son on yılda sürat kazandı. Bu kapsamda Ocak 2012’de Türkiye’nin Niamey Büyükelçiliği, Aralık 2012’de ise Nijer’in Ankara Büyükelçiliği açıldı. İki ülke ortasındaki ticaret hacmi 72 milyon dolar olmakla birlikte, bu bilgi yalnızca Türkiye’nin ihracatını tabir ediyor. Türk İşbirliği ve Uyum Ajansı Başkanlığı (TİKA), Maarif Vakfı ve Dış Ekonomik Ilgiler Heyeti (DEİK) başta olmak üzere çeşitli Türk iş kuruluşlarının ve sivil inisiyatiflerin temsilciliklerinin bulunduğu Nijer’de 400’e yakın Türkiye vatandaşı yaşıyor. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun ziyaretinde, Libya’daki istikrarsızlığın Nijer’i negatif manada etkilediğine vurgu yapıldı ve bu ülkenin Sahel bölgesindeki terör ögeleriyle uğraşına Türkiye’nin deneyimleriyle dayanakta bulunacağı, ayrıyeten Nijer’in kalkınması için ulaştırma, güç ve tarım alanlarında katkı sunabileceği söz edildi. Hakikaten imzalanan askeri protokolleri ve hükümetler ortası nakdi yardım protokollerini ve gençlik ve spor alanlarında yapılan muahedeleri, Türkiye’nin bölge ve küre ölçeğinde barışı ve huzuru destekleyen insani diplomasisinin bir yansıması olarak okumak mümkün.
EKVATOR GİNESİ
Nüfusunun yüzde 85’ini Fang etnik kümesinin oluşturduğu Ekvator Ginesi, kimlik perspektifinden bakıldığında bir etnik kümenin en yüksek oranda hâkim olduğu Afrika ülkelerinden biri. İsmini veren, Tevârık lisanında “siyahî” manasına gelen “gine” sözü, Ekvator’da yaşayan siyahileri söz etmek için kullanılıyor. Ülkede nüfusun tamamına yakını Hristiyan dinine mensup. On altıncı yüzyılda Portekizlilerin ele geçirdiği ülke, Portekizlilerin çekildiği 18. yüzyılın sonlarından tam bağımsız olduğu 1968 yılına kadar İspanya sömürgesi olarak kalmıştı. Toplum hayatında İspanyol kültürünün izlerinin hala görülebildiği Ekvator Ginesi, 1979 yılına kadar çeşitli siyasi istikrarsızlıklarla gayret etti. Devlet başkanlığı vazifesini, birebir yıl amcasına yaptığı darbeyle tahtı devralan Nguema Mbasogo sürdürüyor.
Para ünitesi olarak Fransız Frangını kullanan Ekvator Ginesi, Orta Afrika Ekonomik ve Nakdî Topluluğu (CEMAC) üyesi. Ekvator Ginesi’nin olağanda büyük ölçüde kakaoya bağlı olan iktisadı, körfez bölgesinde petrol rezervlerinin keşfedildiği 1996 yılında gelişmeye başladı ve 2002 yılına kadar yüzde 24’lük bir büyüme gerçekleştirdi. Öte yandan, gelirlerinin yaklaşık yüzde 91’i petrole bağlı olan ülke, iktisadını çeşitlendirmek gayesiyle “Horizon 2020” siyasetini geliştirdi ve maksat kesimlerde yatırım yapan şirketlere kolaylık sağlamaya başladı. Petrolün yanı sıra, ülkenin gereğince faydalanamadığı titanyum, demir filizi, manganez, uranyum ve alüvyonlu altın üzere doğal kaynakları da mevcut.
Türkiye-Ekvator Ginesi ortasında birinci bağlar ise 1980 yılında tesis edildi. Birinci ve ikinci Afrika dorukları sırasında ve ertesinde devlet liderlerinin bir ortaya gelmesiyle çeşitli alanlarda mutabakatlar imzalandı ve birinci sefer 2018 yılında karşılıklı büyükelçilikler açıldı. İki ülke ortası ticaret hacmi yaklaşık 23 milyon dolar düzeyinde ve bunun yaklaşık 20 milyon dolarını Türkiye’nin ihracatı teşkil ediyor. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Ekvator Ginesi’ne gerçekleştirdiği ziyarette yeni elçilik binasının açılmasının yanı sıra, ülkenin cumhurbaşkanı ve dışişleri bakanıyla yapılan olumlu görüşmelerin akabinde, duyduğu memnuniyeti söz ederek alakaların hukuksal tabanının güçlendirilmesine yönelik mutabakatların yakın vakitte imzalanması sürecine vurgu yaptı. Eğitim konusuna da değinen Çavuşoğlu, FETÖ okullarının Maarif Vakfı’na döneminden duyduğu memnuniyeti bildirerek Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı (YTB) tarafından Ekvator Gineli öğrencilere sağlanan bursların önümüzdeki yıl 2’den en az 10’a çıkarılacağının ve talebe nazaran daha da artırılabileceğinin kelamını verdi.
Sonuç olarak, Türkiye’nin mevcut Afrika diplomasisi, kelam konusu ziyaretlerle, artık genel bir Afrika siyasetinden, jeopolitik etkileşimlerin de göz önüne alındığı ve ülkeler özelinde bölgesel siyasetlerin geliştirildiği bir periyoda geçildiğini gösteriyor. Türkiye’nin Afrika diplomasisini geliştirirken gözden kaçırmaması gereken en temel mevzulardan biri de diplomatların yanı sıra, ülkeler ve bölgeler bazında bir uzman takımının yetiştirilmesi ve var olanların da çalışma alanlarına nazaran tayin edildikleri bir planın hayata geçirilmesinin gerekliliğidir.
Haber7
