Uzmanlar, Birleşmiş Milletler (BM) ve Almanya himayesinde düzenlenen Libya bahisli İkinci Berlin Konferansı’nın ülkede barışın tesisi için gerekli somut ve bağlayıcı sonuçlar ortaya koymadığı değerlendirmesinde bulundu.
Almanya’nın başşehri Berlin’de 23 Haziran’da toplanan konferansın ana gündem hususlarını Libya’daki 24 Aralık seçimleri ve yabancı askeri müdahaleler oluşturdu.
Konferansın akabinde açıklanan 58 unsurluk sonuç bildirgesinde, “seçimlerin öngörülen formda yapılması ve Libya’daki yabancı güçler ve paralı askerlerin ülkeden ayrılması gerektiğine” yer verildi.
Mesken sahibi Almanya’nın Dışişleri Bakanı Heiko Maas, konferans kapsamındaki basın toplantısında, Ocak 2020’de düzenlenen birinci konferanstan sonra birçok şeyin başarıldığına, bu müddette geçiş hükümetinin kurulduğuna, ülkede makul açılardan durumun iyileştiğine, ateşkesin sağlandığına ve petrol ablukasının kaldırıldığına işaret etti.
Konferansa ve sonuçlarına ait AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan Berlin merkezli fikir kuruluşu Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Çalışmaları (CATS) Programında konuk araştırmacı Nebahat Tanrıverdi Yaşar ise, “Libya’daki ilerlemeyi Ocak 2020’deki birinci Berlin Konferansı’na bağlamanın ve bunu bir diplomasi zaferi olarak sunmanın yanlış olduğu” görüşünü paylaştı.
Libya’da iç savaşa müdahil devletler konferansın sonuç bildirgesine bağlılıklarını açıklasalar da caydırıcılık üzerinden güç istikrarının oluştuğu Haziran 2020’ye kadar savaşın devam ettiğine işaret eden Yaşar, “Bir centilmenler mutabakatı olarak kalan Berlin Konferansı’na atfedilen bu muvaffakiyet, devam eden kırılgan ateşkesin şartlarını, kırılganlıklarını ve münasebetiyle barışın inşasında milletlerarası topluma düşen sorumlulukların tespitini zorlaştırıyor.” dedi.
Libya çalışmaları alanında uzman Yaşar, İkinci Berlin Konferansı’nın sonuçlarında, seçimlerin gerçekleştirilmesini garanti edecek somut sonuçlara ait hala yanıtsız kalan sorular olduğunu tabir etti.
Yaşar, görüşlerini şöyle açıkladı:
“Somut sonuçların ortaya çıkmasını garanti edecek bağlayıcılık, birinci Berlin Konferansı’ndan itibaren devam eden en büyük eksik. Konferansın ön plana çıkan iki temel somut amacı bulunuyor. Bunlardan birincisi seçimlerin gerçekleştirilmesi. İç savaşın başladığı 2016’dan itibaren dış dayanağın ön plana çıktığı siyasi meşruiyetin yine Libya toplumuna dayanmasını mümkün kılacak seçimlerin gerçekleştirilmesi istikrar ve barışın inşasında kıymetli bir ilerleme olacaktır.
Lakin tarafsız güvenlik güçlerinin yokluğunda seçim güvenliğinin nasıl sağlanacağı ve seçim sonuçlarının taraflar ortasında kabul edilip edilmeyeceği sorusu hala yanıtsız. Bilhassa ikinci konu seçimlerin kendisinin, savaşan tarafların birbirini Libya siyasetinde bertaraf etme aracına dönüşebileceği ihtimalini de beraberinde getirdiği için çatışma riskine karşı daha hazırlıklı olunmasını gerektirmekte.”
Rusya ve BAE’nin yabancı paralı askerlerle alakası
Konferansın ikinci somut gayesinin ise dış müdahalenin sona erdirilmesi olduğuna işaret eden Yaşar, yabancı güçlerin ve paralı askerlerin çekilmesinin bunun en değerli evresi olarak görüldüğünü aktardı.
Libya’nın doğusundaki gayrimeşru güçlerin başkanı Halife Hafter saflarında Rus Wagner Kümesi, Sudanlı “Cancavid” milisleri, Suriyeli ve Çadlı savaşçılar üzere Rusya ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) tarafından desteklenen binlerce paralı asker bulunurken, konferansa katılan bu ülkelerin rolünü pahalandıran Yaşar, şuna dikkati çekti:
“Bu başlıkta birinci sıkıntı, Rusya, BAE üzere devletlerin Libya’daki yabancı savaşçılar ile ilgilerini resmi olarak kabul etmemesi. Ve varlıklarını resmi olarak kabul etmeyen bu aktörlerin çekilme konusunda olumlu bir rol oynamasını bekliyoruz.”
Öte yandan Türkiye’nin, konferansın sonuç bildirgesindeki “yabancı güçler ve paralı askerlerin çıkmasına” işaret eden unsura şerh koymasını da pahalandıran Yaşar, Türkiye’nin bu itirazını iki nedene bağladı:
Yaşar, “Türkiye’nin (şerh koyması) iki temel noktada itiraz sahibi olmasıyla alakalı. Birincisi Libya’da güvenlik güçlerinin eğitimi için bulunan askerler üzere ‘düzenli güçler’ ile paralı askerlerin birebir formda değerlendirilemeyeceği, ikincisi ise Türkiye’nin askeri varlığının iki hükümran devlet ortasında imzalanan güvenlik iş birliği mutabakatına dayanması nedeniyle tüzel desteğe sahip olması.” ifadelerini kullandı.
Libya uzmanı Yaşar, şöyle devam etti:
“Meşruiyet ve hukukî sorumluluğa dayanan bu itiraza karşın Berlin Konferansı sonuç bildirgesinde başka bir başlıkta değerlendirilmediği de düşünüldüğünde, Türkiye’nin Libya’daki askeri varlığına ve faaliyetlerine son vermesinin istendiğini ve bu nedenle de önümüzdeki periyotta de bu hususun gündemde kalmaya devam edeceğini görüyoruz.”
Konferanstan çıkan sonuçlar büsbütün teorik
Libyalı siyasi analist Ahmed Sewehli de konferanstan çıkan sonuçların, 24 Aralık’ta yapılmasına karar verilen seçimlerin öngörüldüğü halde gerçekleştirilmesi için “tamamen teorik” olduğunu kaydetti.
Sonuç bildirgesindeki hususlara güvenmenin çok sıkıntı olduğunu zira iştirakçilerin değinmediği birçok şey barındırdığına işaret eden Sewehli, bu noktaları şöyle açıkladı:
“Seçimlerin yapılması, kelamda memleketler arası toplumun en yeni amacı. Fakat bundan evvel, örneğin, hesap verebilirlik konusu vardı. Hala savaş hatalarının failleri ve memleketler arası insan hakları hukukuna nazaran savaş kabahatleri işleyenlerin sorumlu tutulmasından bahsediyorlar. Lakin konferansta kimse bu hususta bir şey yapmadı. Bu yüzden hiçbir ülke, başta Hafter olmak üzere Libya’yı bombalayanlardan hesap sormak niyetinde değil. Kınama dahi çıkmadı. Bu yüzden, hesap verebilirlik konusunda hiçbir şey yapmayanların seçimler için bir şeyler yapmak istediklerine nasıl inanabiliriz?”
Konferansa katılan memleketler arası aktörlerin rolünü kıymetlendiren Sewehli, “(Libya’da) Seçimlerle ilgili Berlin Konferansı’na katılan ülkelerin kimileri, kendi ülkelerinde seçime müsaade vermeyen diktatörlükler. Örneğin Mısır’daki Sisi üzere.” diye konuştu.
Libyalı analist, şöyle devam etti:
“BAE, Mısır ve Fransa’nın Libya halkı için en iyisini yapmaya çalışmak için Berlin’de olduğuna inanmıyorum. Bunu neden yapsınlar? Ocak 2020’deki birinci konferansın maksadı savaşı durdurmaktı lakin durdurmadı. Savaş geçen yıl mayısa kadar devam etti. Savaşı durduran bu konferans değil, resmi mutabakata dayalı olarak yapılan Türk müdahalesiydi. Şayet Türkiye’nin müdahalesi olmasaydı İkinci Berlin Konferansı da gerçekleşemezdi.”
Libya’da askeri varlık gösteren yabancı aktörlerin durumunu kıymetlendiren Sewehli, Türkiye’nin, Libya’da resmi olarak askeri varlığı bulunan tek ülke olduğunu vurguladı.
Öteki ülkelerin ise Libya’da güçleri olduğunu kabul etmediğini aktaran Sewehli, “Oysa Rus denetimindeki Wagner paralı askerlerinin Libya’da geniş bölgeleri ve kentleri işgal ettiklerini görüyoruz. Sirte ve etrafındaki petrol tesisleri ve limanlar onların işgali altında. BAE’nin de ülkenin doğusunda bir üssü var.” dedi.
Sewehli, bu aktörlerin Libya’daki varlıklarını inkar etmesi nedeniyle Berlin Konferansı’nın temelde Türkiye’den Libya’yı terk etmesini istediğini aktararak, şunları ekledi:
“Bu utanç verici bir durum ve bu yüzden Berlin’i hiç ciddiye almıyorum. Bu konferans Libya’daki güçlerin kim olduğunu belirleyemiyorsa, onlardan ayrılmalarını nasıl isteyebilir?
Açıkçası, Avrupa ve Batı ne yapmak istediklerini bilmiyor. Rusya’nın mı yoksa Türkiye’nin çıkmasını mı istiyorlar? Biz yabancı ülkeler tarafından tekrar tekrar bombalanmak istemiyoruz. Libya’ya gelip Libya’yı bombalamayan, fakat Libya’yı fiilen savunan tek ülke Türkiye oldu.”
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres ve Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas’ın daveti üzerine toplanan Libya bahisli İkinci Berlin Konferansı’na Libya’dan Başbakan Abdulhamid Dibeybe ve Dışişleri Bakanı Necla el-Menguş’un yanı sıra Türkiye, ABD, Rusya, İsviçre, Tunus, Fransa, İtalya, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, İngiltere, Hollanda, Cezayir, Çin, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Avrupa Birliği, Afrika Birliği ve Arap Birliğinden dışişleri bakanları ve üst seviye temsilciler katıldı.
Haber7
