İşini kuralına nazaran yapmayan, devrin şartlarını ve kurallarını kendi çıkarları için kullanan ‘kötü yönetici’ler pandemide de kendini gösterdi. İşlerini konuttan yürüten beyaz yakalı çalışanın da alandaki mavi yakalı çalışanın da ortak sorunu ‘bitmeyen mesai.’ Kısa çalışma modeline karşın bildirdiği çalışma mühletini aşan, bu periyotta mevcut çalışanına daha fazla iş yükleyip fazla mesai yaptıran, buna karşılık hak ettiği fiyatı vermeyen birtakım patronlar, ‘beğenmeyen gider’ mantığıyla emekçi üzerinde baskı kuruyor. Öte yandan meskenden çalıştığı için internet, elektrik, yemek ve doğalgaz üzere masrafları da cebinden ödeyen çalışanlar ise kendilerine hissettirilen “evdeysen çalışmıyorsundur” mobingi yanında günün her saatinde talep edilen ve mesai kavramını ortadan kaldıran işlerden şikayetçi. Yani hem alanda hem de meskenden çalışmada iş yükü artıyor ancak bu fazla iş yükleri mesai olarak sayılmıyor.
MESKENDE UZAYAN MESAİ SORUNU
Öncelikle meskenden çalışmaya yönelik durumu özetleyelim. Yapılan birçok araştırmada ve çalışanlar tarafından toplumsal medyada gündeme getirilen mevzuların başında ‘evde uzayan mesai’ sorunu ortaya çıkıyor. Geçtiğimiz ay Politeknik’in yaptığı “Mühendis, Mimar, Kent Plancılarının Çalışma Hayatında COVID-19 Araştırması’ konuttan çalışmayla birlikte mesken masraflarının arttığı, iş ve iş dışı hudutların ortadan kalktığını ortaya koyuyor. Meskenden çalışmayla ilgili negatif durumlarda başı çeken yüzde 52’lik oranla mesken masraflarının artması oldu. İş ve iş dışı sonlarının kalmaması yüzde 51 ile ikinci sırada yer alıyor. İştirakçilerin yüzde 11’i hastayken çalışmak zorunda kaldığını, yüzde 29’u çalışma saatleri dışında iş için arandığını, yüzde 36’sı çalışma saatlerinin arttığını, yüzde 38’i de iş saati dışında daha sık iş yapmaya başladığını söylemiş. Mühendis ve mimarların yüzde 94’ü meskenden çalışmayla birlikte artan masraflar için patron takviyesi olması gerektiğini düşünüyor. Goodjob Human Insight & Brand Strategy’nin klinik psikologlarla gerçekleştirdiği COVİD- 19 salgın sürecinin çalışan kesim üzerindeki tesirlerini incelemek maksadıyla yola çıkılan araştırmasına nazaran de, pek çok çalışan iş hayatı ile özel hayat istikrarını kurmakta zorlanıyor.
AB KABUL ETTİ, İRTİBATI KESME HAKKI VERİLDİ
Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde meskenden çalışma standartlarına ait kurallar, giderek daha besbelli hale geliyor. Son olarak Ocak ayı sonunda Brüksel’de gerçekleştirilen Avrupa Parlamentosu (AP) Genel Konsey oturumunda, çalışanlara iş saatleri dışında ulaşılamamasına yönelik “irtibatı kesme hakkı” ile ilgili hazırlanan rapor kabul edildi. Raporda meskenden çalışanların mesai bitişinin akabinde bağlantı kanallarını kapatamadıkları, uzun çalışma saatlerinin ve çalışan üzerindeki artan taleplerin korku, depresyon, tükenmişlik üzere çeşitli sıhhat sıkıntılarına yol açtığı belirtiliyor. Çalışanların hafta sonu, yıllık müsaade ve mesai saatleri sonrası işleriyle ilgili e-posta, bildiri ve aramalara cevap vermeme hakları olduğuna işaret edilen raporda, bu hususta süratle Avrupa Birliği (AB) çapında bir mevzuat hazırlanması gerektiği kaydedildi.
‘ÇOK ÇALIŞIYORUZ LAKİN HAKKIMIZ ALAMIYORUZ’ İSYANI
Pandemi süreci iktisattan toplumsal hayata, eğitimden sıhhate bildiğimiz tüm sistemleri değiştirip dönüştürürken, ticarette birtakım patronlar için ‘iş yapış şekillerini’ de farklılaştırdı. Tüketiciden bu periyotta ağır talep alan kimi dallarda iş hacmi artarken, çalışanların yükü de buna paralel olarak arttı. Alandan “çok çalışıyoruz ancak hakkımızı alamıyoruz” sesleri yükselmeye başladı.
Bilhassa kısa çalışmanın ve fiyatsız müsaadelerin yaygınlaştığı pandemide, var olan istihdamı daha fazla çalıştırma tarafına gittiği argüman edilen kimi şirketlere karşı, çalışma şartlarına yapılan itirazlar artıyor. Perakende, hizmet, sevkiyat üzere dalların fazla mesai konusunda başı çektiği alanlarda, çalışanlar 12 saate varan çalışma mühletinden, misyon tarifi dışında iş yapmaktan, yasal mola haklarını tam kullanamamaktan ve en değerlisi fazla mesai fiyatı alamamaktan şikayet ediyor. Son periyotta toplumsal medya üzerinden çığ üzere büyüyen bu şikayetlerin birçok, birtakım besin zincir marketlerine yönelik. Lakin hususla ilgili görüşünü aldığımız birçok isim, bunun yalnızca kimi marketlerle hudutlu olmadığını, yeme-içme, hizmet bölümlerinde de fazla mesainin her vakit var olduğunu vurguluyor.
ÇALIŞMA MÜHLETLERİ BİRÇOK ŞİRKETTE AŞILIYOR
Pekala, kanunla kuralları belirlenmiş mesai saatlerine uymayan firmalarla ilgili hukuk tarafı ne diyor? Sorularımızı Kahveci Avukatlık Bürosu’nda iş hukuku alanında çalışan Avukat Murat Tayyar’a yönelttik. Tayyar, kelamlarına “Bizim de şimdiki konularımızdan biri bu” diyerek başlıyor. Kısa çalışma modeline karşın çalışma saatlerinin birçok şirkette aşıldığını söyleyen Tayyar, gelişmeleri şöyle anlatıyor: “İşverenler, bu devirde kısa çalışmaya başvurdu. Ve İŞKUR’a bir bildirim yaptılar. Dediler ki, ‘Biz mağazalarımızı, işyerlerimizi ya tam kapattık ya da çalışma saatlerimizi şu kadar düşürdük.’ Örneğin ‘Haftalık çalışma saatimizi 10 saate düşürdük ona nazaran çalışıyoruz diyenler’ var. Ancak uygulamada, İŞKUR’a bildirilen çalışma saatlerinin aşıldığını çok rahat biliyoruz.”
Pekala, en fazla hangi bölümlerde mesai mühletleri aşılıyor? Tayyar, şöyle devam ediyor: “En çok perakende bölümünde ve hafta sonu da açık olan işyerlerinde gerçekleşiyor. Lakin perakende bölümü başı çekiyor, o bölümde badire var.”
ÇALIŞANA 1,5 KATI ÖDEME YAPILMASI GEREKİYOR
Öncelikle Türkiye’de kanunla belirlenmiş çalışma saatlerine bakalım. 2003 tarihli, hala yürürlükte olan İş Yasası’na nazaran Türkiye’de haftalık çalışma mühleti 45 saat olarak belirlenmiş. Bu yasaya nazaran bir yılda bir emekçiye en fazla 270 saat fazla çalışma yaptırılabilir. 45 saatlik haftalık çalışma müddeti, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Bu formda genel uygulamaya nazaran, günlük 7.5 saat çalışmayla 45 saatlik haftalık çalışma müddeti tamamlanır. 45 saati aşan çalışmalar ise fazla çalışmaya (fazla mesaiye) girer ve her bir saatlik fazla çalışma için çalışana, saat başına düşen olağan fiyatının yüzde 50 fazlasının yani 1.5 katının ödenmesi gerekir. Çalışma mühleti 1 günde 11 saati aşmamak kaydıyla haftanın değişik günlerine dağıtılabilir. Fakat 1 günde 11 saatten fazla çalışma yapılamaz. Şayet patron fazla çalışmaları ödemez ise emekçi için haklı fesih kuralları oluşur. Yani emekçiler isterlerse bunu sebep göstererek iş kontratlarını sona erdirip tazminatlarını talep edebilir.
ŞİRKETLER DAHA FAZLA ÇALIŞTIRMAYI TERCİH EDİYOR
TOBB ETÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cem Kılıç da, yasal mesai saatlerine kimi şirketlerin özellikle pandemi periyodunda riayet etmediğini söylüyor. Fazla çalışmanın günlük 11 saati aşan çalışmalar olarak kabul edildiğine dikkat çeken Kılıç, “Haftada 45 saatin üzerine çıkılmışsa bu, fazla çalışma kabul ediliyor. Burada fazla çalışmaya ait kararlarda dikkat edilmesi gerekenler husus bunlar. 45 saatlik çalışma hafta içi bölünmüşse, yalnızca hafta içi çalışılıyorsa günde 9 saat olur. Onun üzerine 2 saat daha çalışabilir kişi. Yani her halükarda günde 11 saati aşmayacak halde olmalıdır. Bunu aşarsa hem fazla mesaisini alacak hem de o fazla mesainin de üzerindeki mühletlerin fiyatını Yargıtay kararına nazaran en az 50 fiyat ziyadesiyle alacak. Yılda en fazla 270 saat çalıştırma hakkı var patronun. Diyelim ki çalışan 270 saati geçmiş, 70 saat daha çalışmış, hasebiyle toplamının, yasal sonların üzerinde olanların da fazla mesai fiyatlarını artırımlı olarak alması gerekir” diyor.
Fazla mesai sıkıntısının perakendede, hizmet bölümünde yaygın olduğunu belirten Kılıç, “Bazı şirketler kısa çalışmanın, fiyatsız izinin yaygınlaştığı bu devirde var olan istihdamı daha da fazla çalıştırma tarafına gidiyorlar. Bu da fazla çalışmaya sebep oluyor” diyor.
Haber7
