Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi ve Ayasofya Müzesi iş birliğiyle Ayasofya’nın müze olarak kullanıldığı periyotta başlayan “Ayasofya Yeraltı Yapılarının 3 Boyutlu Görüntülenmesi ve Belgelenmesi Projesi” ile Ayasofya’yı havalandırarak rutubetten koruyan yaklaşık 900 metrelik yeraltı menfezleri ve yapılarının 3 boyutlu taraması yapıldı. Daha evvel girilemeyen yerlere girilerek yeni yeraltı yerlerinin keşfedildiği projenin sonuçları “Uluslararası Ayasofya Sempozyumu”nda bilim dünyasına sunuldu.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi öğretim üyeleri Doç. Dr. Hasan Fırat Diker, Doç. Dr. Mine Esmer, Dr. Öğr. Üyesi Alidost Ertuğrul ve İTÜ Hoş Sanatlar Kısmı Öğr. Gör. Arkeolog Ali Hakan Eğilmez yürütücülüğünde 29 Haziran-16 Temmuz 2020 tarihlerinde gerçekleştirilen “Ayasofya Yeraltı Yapılarının 3 Boyutlu Görüntülenmesi ve Belgelenmesi Projesi” kapsamında elde edilen bilgiler sempozyumda iştirakçilerle paylaşıldı.
936 METRELİK YER ALTI YAPISI TARANDI
Ayasofya’nın daha evvel keşfedilmemiş yer altı yapılarında hava sirkülasyonunu engelleyen moloz ve çamur birikintilerinin giderilmesine yönelik gerçekleşen proje ile yapının sürdürülebilir korunmasına katkı sağlamak amaçlandı. Doç. Dr. Hasan Fırat Diker, çalışmalara dair kıymetli bilgiler paylaştı. Çalışmanın gayesinin Ayasofya’nın taban altında kalan havalandırma menfezleri, mezarlar, kuyular ve öbür yer altı yapılarını anlamaya ve belgelendirmeye yönelik olduğunu söyleyen Doç. Dr. Hasan Fırat Diker, “İklimlendirme, taban suyunu denetim etme, yağmur suyunu tahliye etme ve su tesisatı üzere muhtaçlıklarını gidermek için yapılmış bu yerler, erişilebildikleri nispette üç boyutlu olarak taranıp belgelendirilmiştir. İçi dolu su kuyularına da uzman dalgıç marifetiyle inilerek, su altı fotoğrafları çekilmiştir. Çalışma kapsamında Ayasofya iç narteksi altındaki büyük yer ile bu yerin kuzey ve güney ucundan farklı istikametlere devam eden tüneller taranmıştır. Toplam 668 metre uzunluğundaki yer altı yapısı dijital taramayla, 268 metre uzunluğundaki yer altı yapısı da klasik prosedürlerle el ile ölçülmüştür” dedi.
Çalışmaya birinci olarak iç nartekste İmparator Kapısı’nın güneyindeki kapaktan inerek erişilen yerden başladıklarını söz eden Doç. Dr. Diker, “Bu yerin gerek menfezlerin havalandırılması, gerekse de menfezlerden gelen su sınırının dağılımı için muhtaçlık duyulan bir istasyon olarak kullanıldığı kıymetlendirilebilir. Üçer tünelin çıktığı bu yer Ayasofya iç ve dış yer altı yerleri ortasında bir geçiş ortamı oluşturmaktadır” diye konuştu.
Doç. Dr. Diker, taban kat altındaki menfezlerin üzerini kapatan mermer levhaların ortasındaki derz boşluklarının iç yerle dış yer ortasındaki hava döngüsünü sağladığını anlattı. Yer altı koridorlarını adeta bir metro ağını andırdığını tabir eden Diker, “Koridorlar bölgede su gereksinimini gidermeye yönelik bir alt yapı sistemini gösteriyor. Kuzey-güney ve doğu-batı aksındaki tünellerin kesiştiği pozisyon itibariyle burada birinci akla gelen menfezlerin Ayasofya’nın avlu ortasındaki ve yok olmuş havuz yapısı ile bağlı olduğudur” dedi.
“ÜÇ KUYU DAHA TESPİT EDİLDİ”
Ayasofya’nın dış yerleri hakkında da bilgi veren Doç. Dr. Hasan Fırat Diker, şu bilgileri verdi:
“Biri kuzey cephesindeki kuzeybatı payandanın batısındaki demir merdivenin altında, başka ikisi de Ayasofya türbelerin batısında ve doğusunda olmak üzere üç kuyu daha tespit edilmiştir. Demir merdivenin altındaki kuyu yaklaşık 7 metre derinliğindedir, son bir metre ise su doludur. Bu kuyunun duvarlarında taş örgü yoktur. Türbelerin batısındaki kuyunun derinliği de yaklaşık 7 metredir. Su düzeyi yerden yaklaşık 1,5 metre alt kottadır. Bu araştırmanın en dikkat alımlı buluşu ise Ayasofya’nın güneybatısındaki yer altı yapılarıdır. Yapıların girişinde tarifli bir kapak olması ve girişin çabucak yanındaki kestane ağacı, varlığıyla adeta altındaki yer altı yapısını gizleyen bir illüzyon yaratmaktadır. Meğer bu ağacın altında dev bir yapı vardır ve ağacın kökleri toprak üzerinden tutunmuş, yapının kargir tonozunu vakit içinde delerek aşağıya kadar inmiştir. Araştırmamız kapsamında belgelenmiş olan Ayasofya’nın çabucak kuzeybatısındaki bu iki büyük yer altı yerinin varlığı Ayasofya üzere yıllardır araştırılmış pek çok anıt yapıtın yanı başında keşfedilmeyi bekleyen kaç yer altı yapısının bulunabileceğini gösterir.”
Bahçede görüntülenen son yer altı yapısının girişinde molozlar ortasında yer alan ve alt kısmı olmayan Osmanlı mezar taşının ise dikkat çektiği belirtildi. Araştırmanın, belgelenen yerlerin temizlenmesine ve yapının daha rahat nefes almasına vesile olacağı da açıklandı.
Haber7
