Prof. Dr. Ali Köse’nin 2017 yılında Diyanet Aylık Mecmua’da yayımlanan yazısı şöyle:
Tevfik İleri… İsmini hiç duydunuz mu? Kimdir, necidir, ne yapmıştır, sonu ne olmuştur…? Bugün, onun mevt yıldönümü. Hem ruhuna bir Fatiha okuyalım, hem de onu biraz yakından tanıyalım. Buyurun…
1951’de Konya İHL nin de ortalarında bulunduğu 7 İHL nin açılmasını sağlayan, Türkiye’de İHL lerin kurucusu olan ve 31 Aralık 1961’de 27 Mayıs darbesi nedeniyle mahpusta iken kanserden vefat eden Ulusal Eğitim Bakanı Tevfik İLERİ’yi vefat yıldönümünde rahmet ve şükranla anıyorum.
Allah rahmet eylesin, yeri cennet olsun.
“DÜN MİLLETİMİZ İÇİN GÜZEL BİR İŞ YAPMAMIŞIZ VASFİYE HANIM!”
“Sabahleyin gazeteleri okurken, aleyhinde haber göremeyince eşi Vasfiye Hanım’a bu türlü seslenirmiş Tevfik İleri:
“Demek ki, dün milletimiz için güzel bir iş yapmamışız Vasfiye Hanım!”
Menderes’in Ulusal Eğitim Bakanı Tevfik İleri’ydi o. 27 Mayıs sabahı darbecilere birinci meydan okuyan mebustu.
Askerler Demokrat Partili mebusları Harp Okulu’na götürüp tıkmışlar. Burası bombalanacak diye de bir şayia çıkarmışlar. Herkes paniklemiş. Fakat o bir köşeye çekilip namaza durmuş. Bir albay gelip bağırmaya başlamış “Tevfik İleri nerede?” diye. Namazda yakalamış onu. Hem kıyamda hem rükûda hem secdede tekmelemiş. Selam verince yakasına yapışıp “Ben senin belalınım, seni öldüreceğim.” demiş. Fakat tıpkı sertlikle yanıtını almış: “Asıl bela, kendisini bela olarak gönderenin kim olduğunu bilmemektir.”
Yüksek Mühendis Mektebi’nde başladı Tevfik İleri’nin siyasi hayatı. Aksiyon adamı olacağı daha o yıllarda muhakkaktı. MTTB başkanlığı yaptı. 1930 yılında Razgrad’da Türk mezarlığını tahrip eden Bulgarları protesto mitingleri düzenledi. Karayolları denetim mühendisliğinden, Nâfia (Gelirler) Müdürlüğüne birçok misyon ifa etti. Erzurum’dan Çanakkale’ye, Samsun’dan Ankara’ya birçok kentte bulundu. 1938’de Erzurum’da ölen 32 günlük çocuğunu toprağa verirken şöyle demişti:
“…ve nihayet her yurt köşesi üzere kalbimizle bağlı olduğumuz Erzurum’a artık canımızla da bağlanmış olduk…”
Evladının defnini bile vatan sevgisine bağlayan, tevekkülü vatan toprağıyla buluşturan bir aşk bu.
Onun ve arkadaşlarının vatan aşkı 14 Mayıs 1950’de Demokrat Parti’yle iktidara kavuştu. Samsun mebusu oldu. 10 yıl sürecek vekillik periyodunda Ulaştırma Bakanlığı, Ulusal Eğitim Bakanlığı, Bayındırlık Bakanlığı, Devlet Bakanlığı, Başbakan Yardımcılığı yaptı. Daima icracı vazifeler üstlendi. Fakat en değerlisi o, Menderes’in Ulusal Eğitim Bakanıydı.
İstanbul Yüksek İslam Enstitüsünün açılışında o vardı. Din derslerinin ilkokul müfredatına alınmasının, yirmi yıl ortanın akabinde imam-hatiplerin tekrar açılmasının altında daima onun imzası vardı. Köy Enstitüleri’ni Öğretmen Okullarıyla birleştiren cesaretli ulusal eğitimciydi. Hatipliği parmak ısırtacak cinstendi. İdealistti. Memleket aşkını daima hisseden hissettiren bir kişilikti. Milliyetçiliği kelamla değil, icraatla yaptı. Türk Sanat Tarihi Enstitüsü’nü kuran da, Türk Kültür yapıtlarının yayınını başlatan da oydu. Lakin daima kaygı duydu bu vatan aşkının akamete uğratılmasından.
İmam-Hatip okullarına kastı olanlardan daima atak bekledi. “Çok dikkatli olalım. Bu okulları doğmadan boğmak istiyorlar, mevcutları kapatmam için Türkiye’nin bütçesi kadar rüşvet teklif ediyorlar.” deyip durdu.
Seçimle yenmişlerdi milletin makûs talihini. Hem de üç kere. Lakin şalvarlı, çarıklı köylülerin Kızılay’da, Meclis’te dolaşmalarına, oradan ülkeye hükmetmelerine tahammül edemedi darbeciler. Halkın iradesini hiçe saydılar. Başka mebuslar üzere Tevfik Bey’i de yolladılar zindana. Eşi Vasfiye Hanım’a, kızları Ayşe ve Cahide’ye, oğlu Cahit’e de meskenlerini zindan ettiler. Konutun önüne asker diktiler. 27 Mayıs’ı bayram yapanlar birkaç saat sonra kapıyı çaldılar “Neden bayrak asmıyorsunuz?” diyerek. Kahredici bir soruydu bu, vatanın görüp göreceği en vatansever mesken için.
Evlendiği gün eşi Vasfiye Hanım’a “Önce vatanımızı, milletimizi seveceğiz, sonra birbirimizi” diyen Hemşinli Tevfik’in konutuydu burası. Yassıada’da cehennemî bir hayata mahkûm edildiğinde bile milleti için dua eden Tevfik’in.
18 Martlarda öğrencileri toplayıp birinci kere Çanakkale’ye götüren Ulusal Eğitim Bakanı Tevfik’in.
27 Mayıs 1960 onun için de sonun başlangıcıydı. Darağacı listesinde o da vardı. Yassıada’da Menderes’in yoldaşıydı. Darbeyi kendine yediremedi. Kahrından kanser oldu. Darbecilerin insafı idamı müebbede dönüştürecek kadardı. Yassıada’dan Kayseri cezaevine gönderdiler onu. Hastalık ilerledi ve Ankara Hastanesi’ne taşıdılar. Lakin üzüntü büyüktü. Hemşin’de başlayan dünya sürgünü Ankara’da son buldu. Menderes’in idamına lakin 3 ay dayanabildi. 1961’in son günü yoldaşına kavuştu;
“Menderessiz yeni bir yılı istemem” der üzere.
Eylül’de Kayseri cezaevinden eşi ve çocuklarına elveda satırları yazarak sona yaklaşıldığını haber vermişti güya:
“Allah var. Büyük Allah var. Her şeyi görüyor, biliyor…
Gerisi laf u güzaf. Yapılacak tek şey tebessüm etmektir. Size mal mülk, servet bırakmadım. Lakin erdemli, namuslu, erkek bir isim bırakabildim. Hiçbir vakit başınız yere bakmayacaktır. Bununla müteselliyim, siz de bununla iftihar edeceksiniz.”
Kızı Cahide 27 Mayıs’ın çabucak sonrasını fakat yıllar sonra anlatabildi:
“Babamı tevkif ettikten sonra öteki Demokrat Parti mebuslarına olduğu üzere bizim konuta de arama için bir grup geldi. Birden içeri daldılar… Kütüphanede, raflarda, annemin yatak odasında, çekmecelerde arama yaptılar. Sonradan annemin mücevherlerini aradıkları anlaşıldı.
Alışılmış hiçbir şey bulamadılar, zira annemin yanlışsız dürüst bir mücevheri yoktu. İçlerinden biri, ‘benim karımın bile daha fazla mücevheri var. Sizin de hiçbir şeyiniz yokmuş’ dedi ve çıkıp gittiler…”
Tekrar bir vakit kapıya dayanmıştı askerler… Bir fatura uzatmışlardı “bu babanızın Yassıada’da yediği yemeklerin faturası, çabucak ödeyin!” diyerek…
Acılarla, zulümlerle dolu bir hayattı onunkisi. Ancak acılarını şikâyete dönüştürmedi hiç. Yaşanacak bir bahtı olduğuna inandı. Allah’a dayandı, saye sarıldı, hikmete ram oldu. Mütevekkildi hep…
Son mektuplarından birinde şöyle diyordu biricik Vasfiyesine:
“… Günlerden Çarşamba diyorlar. 27 Temmuz. Saat beş. Dünya iblis cenneti, ahiret İsmail teslimiyetidir. Rahat uyudum. 04.30’da uyandım. Vasfiyem de ve tahminen kızlarım da bu saatte uyanıktır. Ve Allah’a niyaz etmektedirler. Çabucak kalktım abdest aldım, namazımı kıldım. Ve Allah’ımızın lütfu olan bu hoş ve alacakaranlık sabahta muazzez memleketimiz, yuvalarımız, çocuklarımız ve kendimiz için dua ve niyazda bulundum…”
Eşi Vasfiye Hanım geri kalmadı ondan. Zindan hayatının birinci yıldönümünde darbecilerin edatlar ve bağlaçlar dâhil 50 sözle sonlandırdığı mektup yazma hakkını şu sözlerle kullanmıştı:
“Canım Tevfikciğim, bugün Kurban Bayramı’nın ikinci günü. Tıpkı vakitte seninle vücutlarımızın ayrılık yılı arifesi. Kocaman bir sene geçti ortadan. Ve bu kocaman bir yılın hülasasını yaparsak kâr ziyan diye, bence kâr tarafımız ağır basıyor. Gerçi, çok ıstıraplar çektik ve çekmekteyiz, işte bu sıkıntıdır bence bizi kârlı çıkaran.”
O da 50’şer sözlük mektuplarla yanıt veriyordu Vasfiyesine:
“Dün birinci kez yıkandım…
Ayın 6’sında komutanın müsaadesiyle Adnan Bey’le görüştüm…
Uygundur.
Osmanlı Tarihi okuyor.
Bir de Kur’an-ı Kerim.
‘Dört günde hatmedeceğim’ dedi. O da huzur-ı kalp içinde…”
Haber7
