Ve 86 yıllık hayal gerçek oldu. Menderes’ten Demirel’e, Erbakan’dan Özal’a bir periyoda damgasını vurmuş bütün siyasi başkanların en büyük hayali olan Ayasofya’nın ibadete açılması, Danıştay’ın kararı ve Yönetici Erdoğan’ın imzaladığı bir kararname ile gerçek oldu. Sabah’tan İsa Tatlıcan, yalnızca Türkiye için değil İslam dünyası için büyük kıymeti olan Ayasofya davasının 86 yıllık tarihini Mimar Sinan Üniversitesi Rektör Yardımcısı tarihçi Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak’la konuştu.
AYASOFYA TÜRK-İSLAM DÜNYASI İLE BÜTÜNLEŞMİŞTİR
– Öğretmenim 86 yıldır bu mevzu tartışılıyor. Ayasofya neden bu kadar değerli?
Ayasofya bugün itibarıyla 481 yıl cami, 86 yıl müze oldu. Osmanlıdan günümüze 567 yıldır Türk egemenliğindeki bir ulu mabettir. Yaklaşık 1483 yıldır ayakta kalan dünya mimarlık tarihinin en değerli ürünlerinden Ayasofya, Osmanlı ve Türklerle bütünleşmiş bir yapıdır. 1453’ten bugüne gerek İstanbul’da gerekse Osmanlı Devleti’nin sonlarının uzandığı Afrika, Asya ve Avrupa topraklarında ihtişam ve estetik paha bakımından çok sayıda abidevi cami yapılmış olsa da Ayasofya’ya atfedilen değer ve paha bambaşkadır. Mimar Sinan’ın asıl formunu verdiği fakat Ayasofya’dan etkilendiği açık olan kubbe biçimi Osmanlı devri ve velev Cumhuriyet devri camii algısının merkezindedir. Ayasofya maddi ögeleriyle, mimari özellikleriyle ve elbette manevi yanıyla Osmanlı ve Türk Milleti ile bütünleşmiştir.
AYASOFYA ARTIK BİR BAĞIMSIZLIK SEMBOLÜ
– Danıştay’ın son kararı ve Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile başlayan süreci nasıl yorumlarsınız?
10 Temmuz 2020’de Danıştay’ın aldığı kararla 1934 bakanlar heyeti kararı iptal edilmiş ve asli hüviyetine dönüştürülmüştür. Ayasofya Türkler için İstanbul’un ve fethin en kıymetli sembolü olan bir yapıdır. Türklerin egemenlik anlayışının tezahürü olarak daima ibadet edilebilen bir camii olarak varlığını sürdürmesi gerektiğine inanılan bir ulu mabettir. Türklerin en değerli karakteri bağımsızlıktır. Bu egemenlik ve bağımsızlık ruhu en güçlükle koşullarda bile ortaya konulmuştur.
Bu ruh ile Kurtuluş Savaşı yapılmıştır. Akabinde Türkiye Cumhuriyeti tarihinde birçok hadisede görüldüğü üzere, Türk Milleti ve onu temsil eden makamlar sonları dahilinde hür ve hükümran bir formda yaşamaya kıymet vermiştir. Ulusal ve memleketler arası seviyede kıymetli kararları alırken ve hür iradesini gösterirken diğerleri buna ne der diye bir tasa yaşamamıştır. Son olarak Büyük Türk Duruşması’nın verdiği karar sonrasında Cumhurbaşkanlığı makamının yayınladığı kararname de bu bağlamda egemenlik hakkının gereği açısından pahalandırılacak tarihi bir karardır.
GARP AYASOFYA’NIN KAYBINI HİÇ UNUTMADI
– Evet Ayasofya Garp için ne meal söz ediyor?
Ayasofya Şark Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’da inşa ettiği en büyük mimari yapı ve kilisedir. İnşa edildiği tarihten bugüne kadar yaşamıştır. Bu tarihi yapı tarih boyunca büyük tarihi vakalara şahit oldu. Şark Roma yani Bizans periyodunda imparatorlar taç giymiş, zaferler burada kutlanmış, büyük hatalılar kilise dokunulmaz olduğu için buraya sığınmışlar, bu kente gelip bu mabedi görenler hayranlıklarını gizleyememişlerdir. Tarihî süreklilik içinde bu mekan Bizans devrinde bir saray kilisesi ve kentin piskoposluk merkeziydi. Osmanlılar devrinde da bir saray camisi, Osmanlı padişahlarının Cuma namazlarını kıldığı bir cami, Mevlid, Regaip, Kadir gecelerinin kutlandığı bir mabed olmuştur.
AYASOFYA HER SEÇİMDE GÜNDEME GELDİ
– Ayasofya’nın müze olması konusunda o periyotta hiç reaksiyon sesi yükselmemiş miydi?
Ayasofya hakkında müze kararı verilip uygulanmasından sonra, camii olarak kullanılması noktasında görüşlerini belirten çok sayıda muharrir, ilim adamı, edebiyatçı ve siyasetçi vardır. Bilhassa çok partili hayata geçtikten sonra sağ cenahta siyaset yapan önderlerin miting meydanlarında ve seçim içtimalarında değindikleri mevzuların başlarında bu husus gelmektedir.
ŞİİRLER, MAKALELER, KİTAPLAR YAZILDI
– O devirde neler yazıldı Ayasofya ile ilgili?
Nazım Hikmet’in 857 şiiri. 1921 yılında yazılmıştır. Lakin Ayasofya konusu açıldığında hatırlatılan bir şiirdir.
Necip Fazıl Kısakürek, “Türk’ün bu vatanda kalıp kalmayacağından kuşku edenler, Ayasofya’nın da açılıp açılmayacağından kuşku eder” demiş ve her vakit bu mevzuyu gençlerin önünde lisana getirmiştir.
Nihal Atsız “Dünyaya bir daha gelseniz, ne olmak isterdiniz?” diye sorulsa “Ayasofya’ya imam olmak isterdim” demiştir.
Büyük öğretmenimiz Halil İnalcık, “Batı, İstanbul’un fethini ve Ayasofya’yı hiç unutmadı” cümlesiyle mevzunun ulusal bir sorun olduğunu belirtmiştir.
Peyami Safa Ayasofya’nın açılması cephesinde tesirli metinler kaleme almıştır.
AYASOFYA METINLERI DURUŞMALIK OLDU
– Cumhurbaşkanı Erdoğan Ulusa Seslenişi’nde Osman Yüksel Fedai’nin bir makalesinden ötürü yargılandığından bahsetmişti.
Evet, Osman Yüksel Fedai 1952 yılında yazdığı “Ayasofya” başlıklı makale ile yargılanmıştır. Bu yazıyı iktibas ederek yayınlayan 13 mecmua ve gazetenin sorumluları da tıpkı halde duruşmalarda tabir vermiştir.
Bu sırada Osman Yüksel’i savunan avukatlar Emin Akyüz, Arif Emre ve Sadık Emre’dir. Ayrıyeten Osman Yüksel’in hayatını kurtaran bilirkişi raporunu yazan Prof. İsmail Hakkı Baltacıoğlu’dur. Baltacıoğlu müellif Osman Yüksel’in bu yazıyı kaleme almasında Yunan matbuatında çıkan “Ayasofya Kilise Olmalı” halindeki metinlere karşılık verme gayesini şıkça açıklamıştır.
BIRINCI SEFER MENDERES PERIYODUNDA GÜNDEME GELDİ
– Adnan Menderes’in birinci icraatı ezanın Arapça okunmasıydı. Menderes’in Ayasofya’yı camiye dönüştürmek üzere bir hayali de var mıydı?
Elbette Menderes devrinde gündeme gelen en değerli bahislerden birisi de bu idi. Osman Yüksel’in makalesi de o periyotta yayınlandı. Necip Fazıl dergilerindeki metinleri ve MTTB üzere platformlarda gençlere seslenirken Menderes devrinden itibaren Ayasofya’yı gündemde tuttu. Necip Fazıl ile Menderes arasındaki yakınlık ilgileri Yassıada’da gündeme geldi.
DEMİREL AYASOFYA KONUSUNDAN DAIMA ÇEKİNDİ
– Muhafazakar çevrelerin mütemadi Süleyman Demirel’i Ayasofya konusunda çok sıkıştırdığını biliyoruz. Demirel’in Ayasofya’yı ibadete açmak üzere bir niyeti olmuş muydu?
Süleyman Demirel DP mirası üzerinde siyaset yapan bedelli bir siyasetçidir. Lakin Sayın Demirel Ayasofya konusunda izleyenlerini ve takipçilerini heyecanlandıran konuşmalar yapsa da o günün Soğuk Savaş Devri koşullarından ve Menderes’in başına gelenlerden etkilenmiş bir siyasetçi olarak bu tarafta tabandan gelen talepleri fiilen gerçekleştirme iradesi gösterememiştir.
ERBAKAN AYASOFYA MİTİNGİ DÜZENLEMİŞTİ
– Ayasofya denilinde akla gelen isimlerin başında hiç kuşkusu Ulusal Görüş başkanı Necmettin Erbakan gelir. Erbakan neler yaptı Ayasofya’nın ibadete açılması için?
Erbakan da acilen her seçimde Ayasofya konusunu gündemde tutmuştur. Kısa süren koalisyon hükümeti sırasında hükümetin büyük ortağı ve Başbakan Bülent Ecevit’e bu soru sorulmuştur. Gazeteci Ziyad Ebuzziya’nın yazdığına nazaran Ecevit olumsuz yanıt vermiştir. Necmettin Erbakan Ayasofya ismine mitinler yapmış hatıra rozetler bastırarak kamuoyunun beklentilerini paylaştığını açıkça göstermiştir. Bu mitinglerde Erbakan’ın çabucak yanında bulunan ve o günlerde 20’li yaşlarda olan Sayın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan vardır.
MENDERES, ERBAKAN, DEMİREL, TÜRKEŞ VE ÖZAL’IN HAYALİYDİ
– Arşivleri taradığımızda Turgut Özal’ın Başbakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı periyodunda dönemin gazetelerinde Ayasofya’nın daima gündemde olduğunu görüyoruz. Tüm iktidarların hayaliydi diyebilir miyiz?
Bugüne gelene kadar mahsusen çok partili sisteme geçildikten sonra Menderes, Demirel, Özal ve Erbakan üzere başkanların Ayasofya konusunda aşikâr bir hassaslık sahibi oldukları görülmektedir. Fakat, şu yahut bu nedenle bu bahiste kesin dönüşümü sağlamak noktasında iradelerini ortaya koyamamışlardır. Menderes ezanı Arapçaya çevirerek milletimizin gönlünde büyük bir konum edinmiştir. Turgut Özal Hünkar mahfilini ibadete açarak milletin ve kendisinin hayalinin bir kısmını lakin gerçekleştirmiştir. Esasen Cumhurbaşkanı Erdoğan Menderes, Demirel, Türkeş, Erbakan ve Özal’ın hayalinde olup da başarmaları nasip olmayan Türk Milleti’nin bir hayalini daha gerçekleştirmiştir.
Bu adımı ulusal iradenin tecellisi olarak görüyoruz. Türk Milleti ismine karar veren Tük Duruşması Danıştay 10. Dairesi’nden çıkan bu karar ve siyasi iradenin acilen akabinde gerekli düzenlemeyi içeren kararnamesi, “Egemenlik Milletindir” prensibinin en açık tezahürüdür.
AYASOFYA MILLETLERARASI HUKUKU İLGİLENDİRMEZ
– Ayasofya’nın camiye dönüştürülmesi ile Türkiye imajının milletlerarası kamuoyunda zarar göreceğini düşünüyor musunuz?
Bu kararın memleketler arası hukuku ilgilendiren bir tarafı yoktur. Azınlık hukukunu ilgilendiren bir tarafı muhakkak yoktur. Türkiye’nin altında imzası bulunan milletlerarası antlaşmalara alışılmamış bir istikameti de katiyyen yoktur. Ayrıyeten memleketler arası kamuoyunun bu bahiste hassaslık göstermesi anlaşılabilir sebeplere dayanmaktadır. Milletlerarası topluluk bir defa daha tanık oldu ki Türkler kendi egemenlik haklarını hür iradeleriyle kullanmıştır. Bu hakkı kullanmak, hür iradesini ortaya koymak bir karakter sorunudur. Bu diyanet yahut dindarlık sıkıntısı değil, bilakis egemenlik beyanıdır. Bu karar ile Ayasofya gerçek karakterine kavuşmuştur.
KURTUBA’YI NIÇIN MÜZE YAPMIYORLAR?
– Yurtdışından çok fazla reaksiyon beklerken içerideki kimi çevrelerden itiraz seslerinin daha fazla yükseldiğini görüyoruz. Bu hususta ne düşünüyorsunuz?
Bu bahiste Türkiye’ye laf söyleme hakkını kendinde görenler, niye İspanya’da bir vakitler camii olan artık ise Kurtuba Katedrali olarak isimlendirilen yapıtın de müze yapılmasını talep etmiyorlar. 711 ila 1492 yılları arasında İspanya’da yaşayan Endülüs mirasından geçmişe ne kalmıştır? Yaklaşık 8 asır yaşayan bir medeniyetten arkaya kalan nedir? Temsili olarak bile bir eser bırakılmamıştır. Garp, UNESCO, vb. çevreler bunun şikayetini etmiyor. Bu bağlamda Osmanlı coğrafyasında bugün Türkiye’nin sonları dışında kalan topraklardaki Türk İslam yapıtları için de yan konum duyarsız nokta mekan ise bilinçli bir tahribatın yapıldığı bilinmektedir. Lakin bütün bunları biz lisana getirdiğimiz vakit sorumluluk ismine ve öz tenkit ismine bile yanıt çok az geliyor. Bu karar ile Türkiye egemenlik ortamına sahip çıktığını göstermektedir. Özgürlük karakterini sergilemiştir aslında. Çünkü, hiçbir dış güçten kimseden bir destek bir yardım bir kollama beklemeden bu karar alınmıştır. Yalnızca Türk Milleti’nin iradesine bakılmıştır. Bu memleket Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının memleketidir, bu memleket Türklerin ve Müslümanların memleketi ve bu hal üzere 1000 yıldır tarihin öznesi olarak Türkler bu coğrafyada yaşıyor. Bundan sonra da bu türlü yaşamak istediklerini sevinçle göstermektedirler. Aslında bu kararın tezahür eden ciheti budur
Haber7
