Mısır, Sudan ve Etiyopya’yı sıcak çatışmanın eşiğine getiren ve Nil Nehri üzerinde hakimiyet uğraşına yol açan Hedasi Barajı (Büyük Etiyopya Rönesans Barajı) girişimi, önümüzdeki yıllarda Şark Afrika’nın kaderini direkt etkileyecek; tıpkı geçmişte kalan 10 yılda olduğu üzere.
Binlerce yıldır Nil’in bereketli sularından faydalanan ve Yunan tarihçi Heredot’un 2 bin 500 yıl evvel “Nil’in bir armağanı” olarak isimlendirdiği Mısır, günümüzde askeri ve ekonomik bağımsızlığını kazanmaya çalışan Sahra Altı Afrika memleketlerinin kendi haklarını talep etmesi ve almaya başlaması önünde şaşkın ve de çaresiz. Tarihi mirasının yanı sıra mevcut ekonomik zenginliğini de bu nehre borçlu olan Mısır halkı, bu devrana kadar vazgeçilemez görülen bu suyun “güneyden kuzeye” akan bir nehir olduğunu artık sık sık hatırlamak zorunda. Nil Nehri’nin yeni hâkimi, iki asır öncesine kadar Mısır pazarlarına köle olarak taşınan Etiyopyalılar olacak üzere görünüyor.
MISIR, ETİYOPYA ÜZERİNDE AĞIRLIK KURAMIYOR
Nil Nehri’ni besleyen kollardan Mavi Nil ve Beyaz Nil havzasındaki devletlerin 2010’da imzaladığı muahedeyi tanımayan Mısır, 1929 ve 1959’da sırasıyla İngiltere ve Sudan’la yaptığı mutabakatlardaki üzere, nehir suları üzerindeki avantajlı devletin kendisi olması için ısrarcı. Mısır’ın ağır tehditler savuracak kadar öfkeli olmasının sebebi ise barajın yapıldığı Mavi Nil Nehri’nin Nil Nehri sularının yüzde 85’ini besliyor olması. Şayet Mısır, nehirden her yıl ne kadar su salınacağına ait değil de yalnızca baraja ait bir mutabakat imzalarsa ya da hiçbir muahede olmadan Addis Ababa idaresi barajı doldurmaya başlarsa bu, Mısır’ın Nil üzerindeki tüm hakimiyeti kaybettiği mealine gelecek. Yaşantının ve tarımın neredeyse külliyen nehir etrafında formlandığı Mısır, bu türlü bir durumda, Etiyopya’nın nehir üzerinde ileriki yıllarda yapacağı sulama girişimlerine ya da öbür bir baraja karşı da çok fazla bir şey yapamayacak.
Barajın inşasının başladığı 2011’den bu yana masada mutabakata varamayan taraflar, ABD’nin arabuluculuğunda da tahlili bulamayınca son olarak devreye Afrika Birliğini soktu. Önümüzdeki iki hafta boyunca görüşmelerden sonuç alınmaması halinde Etiyopya, barajı doldurmaya başlayacağını açıkladı. Bu açıklamaların çabucak akabinde son 5 yıldır olduğu üzere, Etiyopya tekrar iç çekişme ve suikastlarla sarsılmaya başladı. Müzakerelerin sürdüğü sırada Oromo milliyetçisi müzikçi Hashalu Hundisa’nın öldürülmesiyle devlet tekrar kaosa sürüklendi.
2015’ten bu yana evvel Tigray azınlık idaresine sonra da Oromo kökenli Başbakan Abiy Ahmed’e sıkıntı anlar yaşatan Oromo muhaliflerinin reaksiyonları, hükümet tarafından sık sık dış mihrakların oyunu olarak görüldü. Abiy Ahmed seçilene kadar birçok terör örgütü olarak kabul edilen çok sayıda siyasi kümenin başkanı ve üyeleri yeni idareyle birlikte gelen aftan yararlanarak memlekete geri dönse de sert savaş şeklini terk etmedi. Sudan ve Eritre üzerinden yıllarca Etiyopya’nın elini kolunu bağlayan Mısır, Abiy Ahmed’in uzlaşmacı dış siyaseti yüzünden Şark Afrika’da aradığını bulmakta zorlanıyor.
Güney Sudan Devlet Yöneticisi Salva Kiir Mayardit’e yıllardır her türlü desteği veren Mısır, Etiyopya’nın tekrar Eritre’yle barışması ve Sudan’la tansiyonu artıracak hareketlerden kaçınması nedeniyle bu devlet üzerinde diplomatik basınç kuramıyor. Bu nedenle sık sık ABD’yi ve Birleşmiş Milletler’i (BM) devreye sokmaya çalışırken, tıpkı vakitte iç siyasete müdahil olma yoluna ve siber savaş üzere daha çok Etiyopya’ya vakit kaybettirecek yolları deniyor.
SUDAN’IN TUTUMU
Hedasi Barajı’nın doldurulmasıyla kısa ve orta vadede Mısır ve Sudan’daki barajların güç üretiminin olumsuz etkileneceği ve tabloya yeni tip koronavirüs (Kovid-19) pandemisinin eklenmesiyle durumun ekonomik olarak telafi edilmesinin sıkıntı olduğu birçok bilirkişinin ortak görüşü. Karşılıklı güvensizlik nedeniyle iki, velev üç devletin ilerleyen yıllarda mücadeleyi direkt sıcak bir çatışmaya sürükleme ihtimalleri dahi var.
Etiyopya’da sanatçı Hundisa’nın öldürülmesinin akabinde artan tansiyon, barajla ilgili girişimlerin geleceğini etkileyecek mi, şimdi bilinmiyor. Etnik çatışmaların en büyük sorun olduğu Etiyopya’da, Abiy Ahmed’in 2018’de iş başına gelmesiyle başlayan iç barış ve çatışmasızlık hamlesi seçimlerden aylar evvel kaybolmuşa benziyor. Ahmed’in başlattığı “komşularla iyi ilişkiler” siyaseti her ne kadar Mısır’ın elini zayıflatmış üzere görünse de milletlerarası ortamda yapılan ağırlıklar Etiyopya’nın güç durumda kalmasına yol açabilir.
Barajın her halükârda üç ülkeyi uzun yıllar boyunca karşı zıdda getireceği açık. Yalnızca 2020 yılı içinde nahiyede yaşanan gelişmeler gelecekte neler olabileceğine ait değerli ipuçları taşıyor. ABD’de geçen yıl ahir başlayan müzakerelerin imza aşamasına geldiği bir sırada 26 Şubat’ta masadan kalkan Etiyopya, ABD Lideri Donald Trump ve Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi’nin davetlerini da karşılıksız bıraktı. Sudan 6 Mart’ta Arap Birliği’nin Etiyopya’ya karşı aldığı kararda karşı oy kullandı. Rejim değişikliği sonrası başbakan olması için lobisi Etiyopya’da yapılan Sudan Başbakanı Abdullah Hamduk ise aldığı bu karardan 3 gün sonra 9 Mart’ta Hartum’da suikast teşebbüsüne maruz kaldı. Sudan erleriyle Etiyopyalı milisler arasında sonda yaşanan çatışmalar bir ay sonra yine başladı ve Sudan, Mısır olmadan rastgele bir ikili muahedeyi kabul etmeyeceğini duyurdu.
Sudan’ın Etiyopya’dan uzaklaşarak Mısır’a yakın bir durum sergilemeye başlaması, ileriki yıllarda yaşanacak gelişmelerin en kritik noktalarından biri olacak.
Haber7
