Ulusal Uğraş’ın kahramanlarından, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün yakın silah arkadaşlarından 6. Genelkurmay Lideri Orgeneral Mehmet Nuri Yamut, ağır hakaretlere maruz kaldığı ve yargılanması bitmeden kanserden ömrünü yitirdiği 27 Mayıs darbe sürecinin en acı kayıplarından biri olarak anılıyor.
Selanik’te 1890’da dünyaya gelen, 1908’de Harp Mektebinden teğmen rütbesiyle mezun olan Mehmet Nuri Yamut, Manastır 6. Kolordu 50. Alay 3. Bölük’te iken 1912’de esir düştü. Esaret dönüşü 1913’te Kara Harp Akademisine giren Yamut, bir yıl okuduktan sonra eğitimini bırakarak orduya katıldı, akabinde 1919’da yine başladığı akademi eğitimini 1920’de bitirerek kurmay subay oldu ve Anadolu’ya geçerek ulusal orduya katıldı.
Mehmet Nuri Yamut, 1920’den 1935’e kadar çeşitli karargah ve birlikler ile Afganistan’da vazife yaptı. 1935’te tuğgeneral, 1936’da tümgeneral, 1939’da korgeneral, 1945’te ise orgeneralliğe yükseltildi.
Kolordu ve ordu komutanlıklarının akabinde 1949’da Kara Kuvvetleri Kumandanı olan Orgeneral Yamut, 1950’de başladığı Genelkurmay Başkanlığı hizmetini, kendi isteğiyle emekliye ayrıldığı 1954’e kadar sürdürdü.
Balkan, Bir numara Dünya ve Kurtuluş savaşlarına katılan, ordudan emekliye ayrıldıktan sonra Demokrat Partiden (DP) milletvekilliği de yapan Yamut, 5 Haziran 1961’de vefat etti.
ÇANAKKALE’DE YAPTIRDIĞI ANIT
Yamut, Türk halkının en güç devirlerinde, Ulusal Uğraş’ta kahramanca çarpışmış, ordunun en üst kademesinde vazife yapmış bir isim olmasının yanı sıra Çanakkale’de 1915 yılındaki kanlı çarpışmaların geçtiği yerde yaptırdığı anıtla da tanınıyor.
“Nuri Yamut Anıtı”, Gelibolu Yarımadası’nda, Alçıtepe köyünün garp istikametinde ve köye yaklaşık iki kilometre uzaklıkta, Sargıyeri Şehitliği’ni geçtikten sonra kara yolunun bitiminde nokta alıyor.
Çok şiddetli çarpışmalara sahne olan bu ortamda, şehit erlerin vücutlarından kalanlar, 1934-1936 yıllarında Alçıtepe köyünde yerleşimin ve ziraî faaliyetlerin yapıldığı noktalarda ortaya çıktı.
Zığındere’de haziran sonu ve daha sonraki muharebelerde şehit düşen Türk erlerine ilişkin kemikler anıt içinde bulunan ve üzerinde “Şehitlik1915” yazılı kuralın altına gömüldü.
Nuri Yamut, Gelibolu 2. Kolordu Kumandanı iken Alçıtepe köyünde Saros Körfezi’ne hakim bir tepede, 26 Haziran-12 Temmuz 1915’te yapılan Zığındere Savaşları’nda şehit edilen 6 bin 395 asker ve erbaş ismine 1943’te bir anıt inşa ettirdi. Bu anıt, Mehmet Çavuş Abidesi’nden sonraki birinci şahsi anıt olarak biliniyor.
Paşa’nın bu anıtı yaptırmak için İstanbul’daki konutunu sattığı ve yerdeki şehitlerin kemiklerinin toplanıp mermer kuralın altına gömüldüğü söyleniyor.
CEPHEDEN CEPHEYE KOŞTU
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Dr. Talim Üyesi Mithat Atabay, Orgeneral Yamut’un memleket savunmasındaki rolü kadar Çanakkale Savaşları sırasında da yerdeki aktif isimlerden biri olduğunu belirtti.
Yamut’un, Çanakkale Savaşları sırasında genç bir subay iken Zığındere nahiyesinde, daha sonra ise 2. Dünya Savaşı yıllarında kolordu kumandanı olarak ortamda vazifelerde bulunduğunu aktaran Atabay, şöyle devam etti:
“Nuri Yamut, kolordu komutanlığı yaptıktan sonra orgenerallik rütbesine yükselecek, 1950 yılında ise Türkiye Cumhuriyeti’nin 6. Genelkurmay Başkanlığı vazifesine getirilecektir. Bu hizmette 4 yıl kaldıktan sonra 1954 yılında siyasete atılmış, DP’den milletvekili seçilmiş. Tıpkı vazifesini 1957 yılındaki seçimlerde de devam ettirecek ve 27 Mayıs’a kadar da bu hizmetini İstanbul Milletvekili olarak sürdürecektir.
1890 yılında Selanik’te doğan Nuri Yamut, baktığımız vakit hayatında aslında cepheden cepheye koşmuş, Balkan Savaşları’na katılmış orada esir düşmüş, esir düştükten sonra kurtulup tekrar orduya katılmış, 1. Dünya Savaşı’na katılmış ve bu savaş esnasında Çanakkale Cephesi’nde hizmet yapmış, daha sonra Kafkas Cephesi’ne gitmiş, bir sonrasında da Irak Cephesi’nde hizmet yapmıştır. Irak Cephesi’ndeki savaşlar sona erdikten sonra ve mütareke sonrasındaysa Kurtuluş Savaşı’na katılmış başarılı bir er olarak önümüze çıkmıştır.”
ÜÇ AY YATTIĞI HASTANEDE VEFAT ETTİ
Atabay, Orgeneral Yamut’un, 27 Mayıs darbesi sonrasında mahsusen yaşının da ilerlemesiyle ve gelişen hadiselere üzülmesi nedeniyle sıhhat durumunun süratle bozulduğunu lisana getirdi.
Nuri Yamut Paşa’nın, “halkı kin ve nefret hisleriyle birbirine düşürmek ve ülkeyi bölmek” suçlamasıyla yargılandığı dava bitmeden, 1961’in haziran ayında hastanede tedavisi sürerken hayatını kaybettiğini lisana getiren Atabay, “Nuri Yamut’u en çok üzen hadise cepheden cepheye koşarak vatan için bütün ömrünü harcamış kişi olarak 27 Mayıs’ta münhasıran ordunun yaptığı bir müdahale sonrasında onların gözetimi altında bulundurulması ve hatalı muamelesi görmesi olmuştur.” dedi.
Mithat Atabay, “27 Mayıs’ın en ağır kaybı” olarak anılan Mehmet Nuri Yamut’un üstün başarılarla dolu hayatının, farklı bir yargılanma süreciyle noktalandığını vurguladı.
Darbecilerin, bir devir ordunun en tepesinde hizmet almış Yamut’a yaptıklarına değinen Atabay, şunları kaydetti:
“Uzun yıllar orduya hizmet etmiş, son nokta görgülü ve haberli, aslında neredeyse birinci gençlik yıllarından itibaren hayatını devlet savunmasına vermiş bir kişinin, mensubu bulunduğu bir kurum aracılığıyla yapılan müdahale sonrasında kendisinin bir hatalı üzere gösterilip yargılanmaya başlaması Nuri Yamut Paşa’yı en çok üzen vakalardan biridir. Tıpkı vakitte da kişilerin yaşları ilerlediklerinde daha da duygusal oldukları için sıhhat durumunun süratle bozulduğunu görüyoruz. Nuri Yamut Paşa hayatını kaybettiği devir yayımlanmış bir ileti var, o iletide şöyle söyleniyor ki bu çok farklı bir iletidir; ‘5 Haziran 1961 tarihinde Ulusal Birlik Komitesi istihbarat bürosundan. ‘Yassıada sanıklarından emekli Orgeneral Nuri Yamut, 9 Mart 1961’den itibaren yatmakta olduğu İstanbul Deniz Hastanesinde kanserden 5 Haziran Pazartesi günü saat 18.30’da vefat etmiştir…’ Bu ileti çok kuru, duygusuz bir söz olarak önümüze çıkmaktadır.”
“ZİYARETÇİLER ONU BU ANITLA HATIRLIYOR”
Atabay, Orgeneral Mehmet Nuri Yamut’un, Gelibolu Yarımadası’nda yaptırdığı anıtla, ziyaretçilerin bildiği bir kişi olduğunu anlattı.
Anıtın mimari özelliklerinden bahseden Atabay, şöyle konuştu:
“Gelibolu Yarımadası’ndaki öteki anıtlardan farklıdır, 4 zaviye biçiminde bilhassa bir kesik küp üzere yapılmış, bir kenarında girişi bulunan, üstü açık, ortasında ise alandan toplanmış ve bulunmuş olan kemiklerin gömüldüğü toplu mezar biçimindedir. Alçıtepe köyüne iki kilometre uzaklıkta bulunan anıtın etrafı ise ağaçlandırılmış vaziyettedir. Anıtın mimarisi bir numara devir Cumhuriyet mimarisinin önde gelen şahsiyetlerinden olan Asım Kömürcüoğlu tarafından planlanmıştır. Bu anıtın, Ulusal Savunma Bakanlığı ödenekleri çerçevesinde yapıldığı görülmektedir ancak halk arasında 2. Dünya Savaşı sırasında İstanbul’da kendine ilişkin bir meskenini satarak bu konutun satışı fiyatı karşılığında anıtı yaptırdığı bilinmektedir gelgelelim yaptığımız incelemeler ve araştırmalarda bu türlü bir evraka rastlanmamıştır.”
Haber7
