Kriter Mecmuası yazarı Doç Dr. Mevlüt Tatlıyer, pandemi nedeniyle ekonomik olarak sıkıntı geçen 2020 yılından sonra 2021’nin toparlanma yılı olacağını belirterek, “İyimser senaryoda bu güle oynaya ve güçlü bir halde gerçekleşecek. Karamsar senaryoda ise bıkkınlıkla, mecburiyetten ve çok da güçlü olmayan bir halde gerçekleşecek” dedi. Tatlıyer, “2021’de gerçek iktisadın süratli bir halde toparlanabilmesi noktasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) çok sıkı bir duruşa sahip olmaması ve finansal piyasaları gözettiği kadar gerçek ekonomiyi ve istihdamı da gözetmesi gerekiyor” tabirlerini kelamlarına ekledi.
İşte Mevlüt Tatlıyer’in o yazısı:
Şu yahut bu biçimde 2021 bir ekonomik toparlanma yılı olmak durumunda. Optimist senaryoda bu güle oynaya ve güçlü bir halde gerçekleşecek. Karamsar senaryoda ise bıkkınlıkla, mecburiyetten ve çok da güçlü olmayan bir halde gerçekleşecek. Şahsi kanaatim iyimser senaryoya görece yakın olduğumuz.
Güçlü bir yılı geride bıraktık. 2020’ye damgasını vuran Covid-19 salgını hem gündelik hayat hem de gerçek ekonomiler üzerinde derin bir halde tesirli oldu. Şubat-Mart’ta dünyayı kasıp kavurmaya başlayan salgın (Kuzey yarımkürede) yaz aylarında hafifledikten sonra ekim-kasımla birlikte tekrardan güç kazanarak ülkeleri çok daha şiddetli bir formda vurmaya başladı. Salgında tepe böylelikle sonbahar-kış periyodunda görülmüş oldu. Bu süreçte ortaya çıkan aşı haberleri ise insanların geleceğe biraz daha ümitle bakabilmelerine imkan tanıdı. Genel olarak bakıldığında 2020’yi hayatlarımız üzerinde derin tesirlere sahip olan ve tam olarak ne vakit sona ereceğini bilemediğimiz bir salgın ile kapattık.
Türkiye’nin Performansı
Salgın doğal olarak Türkiye iktisadı üzerinde derin tesirlere sebep oldu. 2018’de yaşanan kur krizi ardından güçlü bir toparlanma ve büyüme yılı olmasını beklediğimiz 2020’de bu beklentilerimiz boşa çıktı. Şimdi salgının tesirlerinin pek görülmediği birinci çeyrekte Türkiye iktisadı yüzde 4.5 oranında bir büyüme oranı yakaladıktan sonra ikinci çeyrekte yüzde 9.9 oranında küçüldü. Salgın Türkiye’ye biraz daha geç geldiği için Türkiye birinci çeyrekte öbür birçok ülkeye kıyasla daha iyi bir ekonomik performans sergiledi. O denli ki G20 ülkeleri ortasında yalnızca Türkiye ve Hindistan bir evvelki çeyreğe kıyasla ekonomik küçülme yaşamadı. İkinci çeyrekteki önemli küçülmeye karşın Türkiye ortalamadan daha iyi bir “performans” gösterdi. Bu çeyrekte Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ülkeleri ortalamada yüzde 10.9 küçüldü. En önemli küçülme yüzde 21.7 ile İngiltere’de gerçekleşti. Türkiye üçüncü çeyrekte önemli bir toparlanma ile yüzde 6.7 seviyesinde ekonomik büyüme sayısına ulaştı. Bu çeyrekte G20 ülkeleri ortasında Türkiye haricinde müspet büyüme sağlayan tek ülke Çin oldu. Böylelikle Türkiye birinci çeyrekten sonra üçüncü çeyrekte de G20 ülkeleri ortasında oransal olarak en çok büyüyen ülke oldu. Salgında yaşanan ikinci dalga ile birlikte tekrardan ağırlaşan kısmi-karantina tedbirleri doğal olarak 2020’nin son çeyreğinde ekonomik büyüme oranı üzerinde negatif tesirlere sahip olacak. Ancak ikinci dalganın Türkiye’ye görece geç gelmiş olmasının da katkısıyla Türkiye son çeyrekte yüksek ihtimalle öbür ülkelere kıyasla daha iyi bir ekonomik performans gösterecek. Tabi şu durumda yeni yılın birinci çeyreğine biraz “borçlanmış” olduk.
Ortalama Senaryo
Peki, 2021’de Türkiye nasıl bir ekonomik performans gösterecek? Belirsizliğin bu kadar ağır olduğu bir süreçte manalı iddialarda bulunmak imkansız değilse de çok güç. Bu nedenle lakin “ortalama senaryo” çerçevesinde bu hususta birtakım değerlendirmelerde bulunabiliriz. Ortalama senaryoda şu değerli soru işaretleri karşımıza çıkıyor;
1. Salgının ikinci dalgasının ne kadar süreceği.
2. İkinci dalgadan sonra salgının ne kadar zayıflayacağı.
3. Aşıların sahiden tesirli olup olmadığı.
4. Tesirli ise ne vakit yaygın bir formda kullanıma sunulabileceği.
5. Gerçek iktisatların ve insan psikolojisinin salgını ve alınan kısmi-karantina tedbirlerini daha ne kadar “kaldırabileceği”.
Bu çerçevede, bahar aylarıyla birlikte salgında ikinci dalga sona erebilir ve salgını artık yavaş yavaş geride bırakmaya başlayacağımız bir sürece girebiliriz. 2021’de tesirli aşıların uygulanmaya başlaması ve yıl içinde nüfusun birçoklarının aşılanabileceği formunda bir kanaatin oluşması durumunda ise salgından çıkış süreci hem daha süratli hem de daha “acısız” olacaktır. Öte yandan, salgının gereğince zayıflamaması ve aşıların gereğince aktif olmaması yahut yaygın bir biçimde çabucak uygulanamayacağının anlaşılması durumunda ise ekonomik ve ruhsal sonlarımıza dayanabiliriz. Bu durumda da -istediğimiz süratte olmasa da- aslında zayıflamakta olan salgını ekonomik ve ruhsal münasebetlerle “önemsememeye” başlayabiliriz. Bu son konu biraz spekülatif gelebilir. Ama salgının bu ikinci dalgasında aslında kelam konusu hudutlara yaklaştığımızı net bir biçimde görüyoruz: Birinci dalgada bizi dehşete düşüren sayıların çok daha fazlası artık bizi o kadar da etkilemiyor.
Şu halde, kabaca elimizde iki senaryo bulunuyor; iyimser senaryo ve karamsar senaryo. Bu iki senaryo birçok açıdan birbirinden oldukça farklı olsa da ekonomik boyutta birbirine hatırı sayılır ölçüde benziyor ve şuna işaret ediyor: O yahut bu halde 2021 bir ekonomik toparlanma yılı olmak durumunda. Optimist senaryoda bu güle oynaya ve güçlü bir formda gerçekleşecek. Karamsar senaryoda ise bıkkınlıkla, mecburiyetten ve çok da güçlü olmayan bir biçimde gerçekleşecek. Şahsi kanaatim iyimser senaryoya görece yakın olduğumuz. Karamsar senaryonun yaşanabileceğini de aklımızın bir köşesinde tutmak gerekiyor. Hatta “gerçekten kötü” bir senaryo da öne sürülebilir. Lakin bunun mümkünlüğü oldukça düşük olmalı.
Hangi senaryo yaşanırsa yaşansın şunu unutmamak gerekiyor: İktisat de sıhhat da bizim için çok değerli. Her ikisini de elden geldiğince muhafazaya çalışmamız gerekiyor. Sıhhati kaybetmemiz durumunda iktisat değersizleşir. Ekonomiyi kaybetmemiz durumunda ise yalnızca ekonomik değil birebir vakitte sıhhi acılar da çekeriz: Daha makûs iktisat yalnızca daha çok işsizlik ve zorluk değil, birebir vakitte çeşitli yollarla daha makûs sıhhat ve daha çok vefat manasına gelir.
2021 Toparlanma Yılı
Genel olarak değerlendirildiğinde, Türkiye iktisadı 2021’de kısmen yahut önemli bir toparlanma yaşayacak diyebiliriz. Yaşanacak toparlanmada hükümetin uygulayacağı iktisat siyasetleri da kıymetli oranda tesirli olacaktır. Salgının birinci yılında uygulamaya sokulan paketler gerçek iktisada önemli ölçüde takviye oldu. Bu konuda bilhassa kısmi çalışma ödeneği değerli bir yere sahip bulunuyor. İktisada sağlanan takviyelerin salgından çıkış sürecinde de yavaş yavaş ve vaktinde kesilmesi gerçek iktisadın bir anda kendisini açıkta bulmaması noktasında değerli olacak. Öte yandan, salgının birinci aylarında epeyce genişletici bir para siyaseti uygulandıktan sonra yaz aylarıyla birlikte durum bilakis döndü ve Kasım-Aralık’ta para siyasetinde bu sefer hayli sıkı bir duruşa geçildi. Bu durumun art planında ise kurda yaşanan dalgalanma ve enflasyonda yaşanan artış bulunuyordu. 2021’de gerçek iktisadın süratli bir formda toparlanabilmesi noktasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) çok sıkı bir duruşa sahip olmaması ve finansal piyasaları gözettiği kadar gerçek ekonomiyi ve istihdamı da gözetmesi gerekiyor.
Uygulanacak para siyasetinde kuşkusuz enflasyonun 2021’deki seyri de tesirli olacak. 2018’deki kur krizi ardından yüzde 25’lere kadar çıkan ve 2019’da yüzde 12 seviyesine kadar gerileyen enflasyonun 2020’de kalıcı olarak yüzde 8’lere gerilemesini bekliyorduk. Salgın bütün boyutlarda planları ve beklentileri bozduğu üzere bunda da bozdu. Salgının enflasyon üzerinde birçok kanaldan müspet ve negatif tarafta tesirli olduğunu vurgulamak gerekir. Bu kanallardan; a) baz tesiri, b) toplam talepte yaşanan gerileme/durgunluk ve c) enerji fiyatlarında yaşanan düşüş enflasyon üzerinde aşağı taraflı baskı uyguladı. Enflasyon üzerinde üst taraflı baskı uygulayan kanallar ise a) birim maliyetlerde yaşanan artış, b) bazı eserlere dönük talepte yaşanan patlama ve c) Türk Lirası’nın (TL) yıl içerisinde önemli seviyede kıymet kaybetmesi oldu.
Baz tesiri enflasyon oranının yüzde 8’ler halindeki uzun vadeli seyrine dönme tarafındaki içsel eğilimini yansıtıyor. Ayrıyeten salgın nedeniyle toplam yerli talepte yaşanan gerileme/durgunluk fiyatların yükselme eğilimini baskıladı. Global talepte yaşanan gerileme ise güç fiyatlarında gerileme yaşanmasına neden oldu ki bu da enflasyon üzerinde aşağı taraflı bir baskı uyguladı.
Öte yandan, global tedarik zincirlerinde yaşanan kırılmalar/bozulmalar ünite maliyetler üzerinde genel manada üst istikametli bir baskı uyguladı ve bu durum fiyat artışlarını direkt olarak besledi. Ayrıyeten yıl içinde uzun mühlet kapalı kalan yahut kısıtlı saatlerde hizmet verebilen, açık bulundukları vakitlerde da kısmi kapasiteyle çalışabilen kafe ve restoran üzere çeşitli işletmeler, ünite maliyetlerinde bu formda yaşanan artışı fiyatlarına değerli ölçüde artırım yaparak telafi etmeye çalıştı. İkinci olarak, salgın periyodunda meskende çalışmanın yaygınlaşması ve ayrıyeten meskende geçirilen vaktin önemli formda artması konut ekipmanları ve elektronik aletler üzere eserlere dönük talepte önemli bir artış yaşanmasına neden oldu. Bu da bu eserlerin fiyatlarda değerli artışlar yaşanmasını beraberinde getirdi. Son olarak, başka birçok gelişmekte olan ülke para ünitesinde olduğu üzere, TL’nin de yıl içerisinde dolar karşısında önemli halde paha yitirmesi ithal malların TL cinsinden fiyatlarının yükselmesine neden oldu.
Enflasyon üzerinde aşağı ve üst istikametli tesirlere sahip olan bu faktörler toplamda enflasyon yılın birinci on ayında görece “istikrarlı” bir seyir izlemesine neden oldu. Üst istikametli faktörlerin baskın çıktığı Kasım’da ise enflasyon değerli ölçüde artarak yüzde 14’e yükseldi.
Enflasyonda Düşüş Trendi
Pekala, 2021’de ne olacak? Bu yıl rastgele bir ekstra şokun yaşanmaması durumunda baz tesiri çerçevesinde enflasyonun yılın birinci dört ayında hafif bir yükseliş trendi içinde olmasını ve Mayıs’tan itibaren de kıymetli bir düşüş trendine girmesini bekleyebiliriz. Bu senaryodan muhakkak ölçüde uzaklaşılmasını sağlayabilecek faktör ise -yaşanacak rastgele bir şokun yanı sıra- salgının büyük ölçüde geride kalması durumunda küresel/yerel talepte yaşanacak önemli artış olacaktır. Ancak bu durumda da enflasyonun 2021’in ikinci yarısında düşüş trendi içerisinde olacağı söylenebilir.
Genel olarak değerlendirildiğinde, TCMB’nin enflasyonda yaşanacak gelişmelere nazaran siyaset faiz oranında değişikliğe gideceğini söyleyebiliriz. Bu noktada vurgulamak gerekir ki gelişmiş ülkelerde negatif gerçek faizlerin karar sürdüğü ve gelişmekte olan ülkelerde gerçek faizlerin ya negatif ya da sonlu ölçüde olumlu (yüzde 0.5-1.5) olduğu bir salgın atmosferinde Türkiye’de enflasyon ile faiz oranı ortasında yaklaşık 3 puanlık bir farkın ortaya çıkmış olması çok sıkı bir para siyasetinin uygulanmaya başlandığı manasına geliyor. 2021’de enflasyonun gerileyeceği biçimindeki ortalama senaryo da nihayetinde bu 3 puanlık farktan oldukça daha yüksek bir gerçek faiz seviyesinin gerçekleşmiş olacağına işaret ediyor. Şu halde, TCMB’nin 2021’in birinci aylarında enflasyonda yaşanması mümkün kısmi artışlar karşısında siyaset faiz oranını daha da üstlere taşımaması, ilerleyen aylarda enflasyonda düşüş yaşandıkça da faiz oranını vakit kaybetmeden düşürmesi gerekiyor. TCMB’nin uygulayacağı para siyaseti 2021’de ortalama senaryoda yaşanacak ekonomik toparlanmanın seviyesi üzerinde kıymetli seviyede bir tesire sahip olacak. Salgının tesirlerini üzerinden atmaya çalışan bir iktisatta uygulanacak çok sıkı para siyaseti ekonomik büyümeyi negatif etkileyeceği üzere hali hazırda yüksek seviyelerde seyreden işsizliğin de olağan seviyelere gerilemesini yavaşlatacaktır.
Son olarak, 2019’da verilen cari fazladan sonra 2020’de kısmi seviyede bir cari açık vermeyi bekliyorduk. Ancak cari açık 2020’de değerli ölçüde yükseldi ve yıllık cari açık Eylül 2020 itibariyle 34 milyar dolar oldu. Bu durumun art planında ise ihracatta yaşanan sakinliğin yanı sıra, altın ithalatında yaşanan sıçrama ve turizm gelirlerinde yaşanan dramatik daralma bulunuyor. 2021’de salgın sürecinden çıkıldıkça cari istikrarın de iyileşeceğini söyleyebiliriz.
Haber7
